Агьлю – насипни бир атаву


       Мени бир танышым айтгъан сёзлени эсге алмакъны бу ерде маънасы бардыр деп эсиме геле. Ол ёлукъгъанда: «Ишлер нечикдир?» – деп сорамай, «Агьлюде кюй нечикдир?» – деп сорай эди. Мен огъар: «Сен гьар заман агьлюню кююн сорайсан, ону бир маънасы бардыр?» – деймен. Ол кёп ойлашмай: «Адамны яшавунда бары да затдан алда – агьлю», – деп жавап берди. О сёзлени теренине гьазир тюшюнмесем де, йыллар оьтюп, гертиден де, адамгъа бары да насиплерден алда агьлю насип тарыкъ экенин англадым.


Мен бу ерде оьзюню гьакъында айтмагъа сюеген Дагъыстанны халкъ шаири Абдулвагьап Сулейманов язгъан, къумукъ радиодан кёп йырланагъан бир йырда макъталагъан игити Ирбайхандан къалгъан къыз Элмира ХАНГИШИЕВА агьлюсю булан бирче татывлу ожакъ къуруп яшайгъанлы 64 йыл бола. Ону булан бизин арабызда юрюлген лакъыр гьали сизин тергевюгюзге де бериле.


– Элмира Ирбайхановна! Сизин агьлюгюз Хангиши Магьамматовични ювукъдан таныйгъаным хыйлы йыллар бола. Гьар заман татывлугъузгъа къарап, шунча йыллар бирче яшап, бир- биревге бир де хатиржан болмагъандыр деп кёп ойлашгъанман. Сорама да базмай турдум. Гьали айып этмегиз…


– Англадым, Набиюлла. Сорагъан эдинг буса, алданокъ да кёп пайдалы затны билме болар эдинг. Бизин арабызда муна шу 64 йылны ичинде бир-биревге аччы сёз айтылмагъан. Озокъда, гьар тюрлю гьалларда бары да эр-къатынны арасында ёлугъа­гъан разисизликлерибизни айтгъанбыз. Оланы да алгъасамай, къарсаламай, гьалек болмай бир-биревге англатып, тюзевлю ёлда чечгенбиз.

– Кюйге къарагъанда, къатын айтар, эр къайтар дегенлей, Хангиши Магьамматовични оьзюгюзню пикругъузгъа инандырма алгъасамай болгъансыз.


– Ёкъ, ёкъ… Гьар ким оьзюню пик­русу тюз деп эсине гелсе де, гишиникине де тынглап билмеге тарыкъ. Бир агьлюде яшайгъан адамланы англав даражалары ошашлы буса, бир ойгъа гелип гьаллашма да тынч бола. Хангиши Магьамматовичге мен гьар заман да, агьлю башы деп тюгюл, адамлыкъ янындан да, оьр даражалы касбучу гьисапда да, яшавну ёлларын мекенли англай­гъан адам деп де абур этгенмен. Оьзю де, гьона олтуруп тура бираз ариде, айтсын, бир заманда да мен айтагъан затгъа къулакъасмай къоймагъан. Тюз тюгюл экениме шеклик эте буса, туврадан яшырмай айтгъан. Бир заманда да биз «Сен – сенекге, мен – кюрек» деп бир-биревге къаршы турмагъанбыз.

– Агьлюде яшланы тарбияламакъ ата-ананы аслу борчу экени белгили. Шо тарбияны аслам пайы ананы уьстюне тюшегени де аян зат. Сизин агьлюде де шолай болгъандыр?..


– Озокъда, шолай дюр. Мен институтда охуйгъан заманымдан берли иш башлагъанман. Пенсиягъа чыкъгъандан сонг ишлемедим. Неге тюгюл, инг башлап яшланы тарбиясына тергев берме герек деп ойлашдым.

– Яшлар эки бар экенин билемен, сизин рази этердей къысматларын къуруп болдумулар?


– Биринчи авлетибиз Саида – врач терапевт, республиканы ат къазангъан врачы. Гьали пенсияда. ФОМС-ну директоруну биринчи заместители, шагьарны баш терапевти, поликлиниканы заведующийи, шагьар больницаны бёлюгюню заведующийи болуп ишледи.


Гьамзат, атасыны ёлун давам этме сюйгендир дагъы, агроном касбуну танглады. «Дагагроэкспорт» къурумну баш агроному болуп ишледи. Гьали ол жамият чалышывчу иш булан машгъул. Темиркъазыкъ Кавказ халкъларыны Россия конгрессини сопредседатели.

– Таныйман Гьамзатны, чалышыву бар адам, атасыны ёлун узатып, уланы ону касбусун алгъаны да агьлюде тюз тарбия болгъанын англата. Сизин касбугъуз– педагогика тармакъда муаллим деген инг умпагьатлы иш. Тек школаларда яшлагъа дарс берип кёп ишлемегенсиз. Себеби нечик эди?


– Магъа о вакътилерде, партия ишлени агьамиятлыгъы бар заманларда, шо ёлда юрюме тюшдю. Не билейим, къысмат шолай буюргъандыр дагъы…


Сизин газетни баш редактору болуп шунча заман чалышып турагъан Камил Алиев булан да КПСС-ни Магьачкъала шагьар комитетинде бирче ишледик. Камил Магьамматсалигьович о вакъти партияны Магьачкъала шагьар комитетини пропаганда ва агитация бёлюгюню заведующийи эди.

– Сонг сиз нечик ишлерде ишледигиз? Республика оьлчевдеги персональный пенсионер деген даража кимге де берилмей чи…


– Мен аслу гьалда партия къуллукъларда ишледим. О вакъти, билесиз чи, партия къуллукъчуланы бек абуру бар эди. Оьз ишине берилген адамны хадирин билеген заман да дюр эди. Мен гьар заман, къайда ишлесем де, къуллукъну тийишли кютмек мени биринчи борчум деп ойлашгъанман. Иш уьстде агьлюге де биринчи агьамият берип юрюме къыйын. Бизин заманлар шолай эди дагъы… Гьалиги наслу чу олай ойлашмайгъанны билемен.


Бизин тарбиябыз – эргишилер жамият пайдагъа чалышсын, къатынгишилер – агьлюню авурлугъун гётерип юрюсюн деген ёлларда къурулгъан эди. Шулай бир затны эсгермеге сюемен. Магъа партияны обкомуна ишге гел деген заманда да бармадым. Партияны Буйнакск шагьар комитетини экинчи секретары болуп чыкъ дегенде де бармадым. Магьачкъалада партияны шагьар комитетинден таягъанда да, биринчи секретары Решульский гетме деп кёп къарышды. Рази болмадым. Неге тюгюл, олай жаваплы ишлерде ишлесем, агьлю насип арекге теберилер деп эсиме геле эди. Мен оьзюмню талигьимни ишден эсе, агьлюге берме герекмендир деп ойлаша эдим. Неге тюгюл, мен –къатынгишимен. Бизин аслу борчубуз – агьлюню аманлыгъын болдурмакъ. Хангиши де бир гюнюн де бош къоймай, пачалыкъ къуллукъгъа берилген эди. Ону ою, пикрусу даим оьзюню ишинде бола эди, мен де пачалыкъ ишни канзилеринден оьрленме болагъаныма инансам да, агьлю къуллукъ алгъа чыкъды. Шогъар да мен бир заманда да гьёкюнмегенмен.

– Сизин яшав ёлугъуз, гертиден де, узакъ ва гёрмекли. Гетген оьмюрден гьасиллер чыгъарып яшагъаныгъыз да эс этиле. Сиз къайсы ёлларда да нени къайда салма тарыкъ экенин билесиз деп эсиме геле. Сынав, озокъда, пайдалы къуллукъ, тек сизин сынавдан къайры да, оьзге тюрлю таъсирли мюгьлетлеригиз болгъандыр деп эсиме геле.


– Мюгьлетлери деп дурус айтасан. Яшавда адам кёпню гёрсе де, эсде къалагъан бир-бир мюгьлетлер бола. Шо мюгьлетлер гележек оьмюрюнге ёл гёрсетип яшай. Мени къайнатам, къайнанам нечик адамлар эди?!.. Олар булан гьаллашмакъ да магъа кёп пайдалы болду.


Къайнатам Магьаммат Хангишиевни къысматы толу кюйде ахтарылмагъан. Ол муаллим, язывчу гьисапда танывлу буса да, ону дагъы да таныма герекли кёп ерлери бар. Ол гишиге бек таъсир этип болагъан адам эди. Мен ону янында къычырып кюлеп, ойлашмай сёз айтмагъа да тартына эдим.


Къайнанам да бек саламат, гьа­къыллы къатын эди. Мен бу ожакъгъа къошулгъан сонг, оьзюме салагъан борчларым, талапларым да артды.

– Сизин яшав сынавугъуз бай экенге, дагъы да бир затны сорама сюемен. Гьалиги жагьил агьлюлерде гиччи яшлагъа артыкъ яхшы болабыз деп, ата-анасы оланы къоралап оьсдюрегенине нечик къарайсыз? Эс этмей тюгюлсюздюр…


– Тюз айтасан. Гьалиги заманда гиччи яшланы кёп шашытып оьсдюре деп айтса да ярай. Шо олагъа пайда гелтирмей. Бугюнгю гиччипавланы «сюймеймен» деген сёзю кёп бола. Ата-ана да олар сюйгенни эте. Сонг, бара-бара туруп, олар сюйгенин этме ярайгъанны билгенде, сюймейгенин этмей. Оьсе туруп, балики, ол садикге барма сюймес. Сонг школагъа барма сюймеймен деп токътар. Яшгъа тилеп де айтгъанын этдирме къыйын. Шолайлыкъда, яман къылыкълагъа ёл бериле чи.

– Агьлюдеги алдагъы тарбияны да, гьалиги тарбияны да башгъалыкълары кёп. Биле бусагъыз да ярай, белгили язывчу Нугьай Батырмурзаевни уьягьлюсю бир керен уланы Зайналабитни кюйсюзмен дегенде, школагъа барма къоймагъан. Атасы ону ушатмай айтгъан сёзлери бар чы… «Яш бир гюн школагъа бармай къалса, бармаса да ярай деп ойлашып, тарбиясы бузулажакъ», – деген.


– Озокъда, яшлар учун школа – билим де, тарбия да береген ер. Гьалиги школаларда тарбиягъа алда йимик тийишли агьамият берилмей деп эсиме геле.

– Элмира Ирбайхановна, нечик ойлашасыз, бу девюрню сизге гёрюнеген нечик башгъачалыкълары бар?


– Йыл сайын адамлар оьзлеге кютмеге герекли борчларына гьакъ юрекден янашмай. Касбу ишин намусу булан кютмей деп айтма сюемен . Пачалыкъ къуллукъларда ишлейгенлер де кёбюсю оьз пайдасын алда гёре.


Жагьиллени уллулагъа бакъгъан гьай этивю аз. Шону учун да олар уллуланы сынавундан пайдалана­йыкъ деп ойлашмай. Шо – бек яман къылыкъ. Йыллар бою уллулар топлагъан билим жагьиллеге пайда гелтирмей буса, оланы оьмюрлери де умпагьатсыз гетген йимик болуп къала.

– Сиз агьлюгюз булан шагьарда яшап уьйренген адамларсыз. Артда юртгъа къайтдыгъыз. Юрт яшавну нечик гёресиз?


– Юрт яшав, бир янындан, яман да тюгюл. Абзарынг, бавунг, бахчанг дегенлей… Тек шагьарларда кёп йыллар яшап къайтсанг, ону демлиги артгъа тебериле. Къавгъа аз, гьава таза… Юрт яшавну яхшы ерлери кёп. Тек бары да халкъгъа шо «яхшы ерлери» бир йимик де къыйышмай. Экиси де яхшы. Оьзге сёзлер булан айтгъанда, яшав оьзю яхшы, къайда болса да. Шагьар демей, юрт демей, тюз яшайгъан адамгъа, яшап билеген адамгъа къайда да яхшы. Къайда да герти насипни тапма къыйын тюгюл.

– Кёп савболугъуз, баракалла. Сизге энниден сонг да кёп яхшылыкълар ёрайман.


– Сен де савбол! «Ёлдаш» газетде ишлемек – о бек уллу жаваплыкъ ва даража. Газет халкъны трибунасы деп негьакъ айтмагъан. Мен оьзюм де ишледим бир вакъти газетде. О заман огъар «Ленин ёлу» деп айтыла эди. Бары да къуллукъчулары­гъызгъа, баш редакторугъуз Камилге мен де кёп яхшылыкълар ёрайман. Газет йыл сайын маъналы ва арив болагъаны гёрюне. Бир номерин де къутгъармай охуйбуз.

 


СУРАТДА: Э. ХАНГИШИЕВА

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля