Къоркъмаскъалада оьзбашына иш гёреген, оьзюне Дагъыстан Республиканы инчесаниятыны ат къазангъан къуллукъчусу, кёп тюрлю савгъатлагъа ес болгъан Арсланали Арсланбеков ёлбашчылыкъ этеген яшланы «Сарихум» деген уьлгюлю бийив ансамбли «Бийий, «Сарихум» бийий» деген билдирив булан Дагъыстандан башлап, бютюн Россияны, ондан да оьтюп, дюньяны кёп санавдагъы шагьарларыны айтылгъан уллу сагьналарында бийип, атын данггъа чыгъаргъанлы йигирма йылгъа ювукъ бола.
«Сарихумну» яшларыны бийивлерине Францияны, Испанияны, Португалияны, ФРГ-ни, Китайны ва Гонконгну, Тюркияны президентлери, пачалары, пачалыкъ башчылары эретуруп харс ургъан. Дагъы башгъа чыгъышларын айтмагъанда, «Сарихумну» яш къарчыгъалары «Газпромну» уллу жыйынларында Россияны Президенти Владимир Путинни, Россияны Гьукуматыны Председатели Дмитрий Медведевни алдында Москвада съездлер оьтгерилеген къаласында уьч керен бийиген. «Сарихум» йигирма йылны ичинде алгъан чакъы савгъатланы санама да бажарылмай. Оланы санаву юзден де артгъан.
Бугюнлерде бизин мухбирибиз «Сарихум» ансамблни ёлбашчысы Арсланали Арсланбеков булан ёлукъгъан ва яш къарчыгъаланы «учмагъа» нечик уьйретегени гьакъда хабарлатгъан.
– Арсланали, сен яшланы «Сарихум» деген бийив ансамблини башын тутгъанлы, ону яратгъанлы, тувдургъанлы, узакъ къалмай йигирма йыл битежек. Сен ондан алда да бийивлер булан машгъул болгъансан. Оьзюнгню бийив гьюнерлерингни, биринчи абатларынгны гьакъында айтсанг арив болар эди. Бийивлеге гьасиретлик, бийивлеге сююв сагъа къайдан гелди?
– Бийивлеге яш заманымдан берли муштарлы эдим. Тойлагъа юрюй туруп торайып, Магьачкъаладагъы юрт хозяйство техникумгъа охумагъа тюшдюм. Техникумдагъы ансамблде бийиме башладым. Техникумда бир йыллар охуп турагъанда, атабыз гечинип, охувну бир йылгъа бёлюп, техникумну ансамблиндеги бийивлерим де къалды. Болса да, аякъларым бийивге тарта эди. «Йырлар ва бийивлер» деген ансамбль яш адамланы ала деп, шонда бардым. О заманда ансамблге Магьай Израилов ёлбашчылыкъ эте эди. Шо ансамблде эки йылгъа ювукъ ишледим. Бийив усталыгъымны чарладым, кёп тюрлю бийивлени бийимеге уьйрендим.
Эки йыл асгер къуллугъумну да кютюп, юртгъа къайтдым. Къолумда юрт хозяйство техникумну битдирген дипломум да бар. Тек охувума гёре иш табып болмай эдим. Къоркъмаскъаладагъы маданият уьюнде иш бар деп, мунда ишге тюшдюм. О заман Къоркъмаскъала Буйнакск районгъа гире эди. Районда маданиятны башын тутгъан Магьаммат Гьадисов маданият уьюне ишге алды. Огъар гьали де разилигимни билдиремен. 1985-нчи йылдан берли къысматым маданият булан байлавлу. Маданият уьюнде оьзюм де бийий эдим, яшланы да бийимеге уьйрете эдим. О заманларда бийив ансамблин къурма къарадым. Бажарылмады.
Сонг мени Къоркъмаскъала юртдагъы яшланы инчесаният школасына ишлемеге чакъырды. Яшланы бийимеге уьйрете эдим. Бийиме уьйретеген яшларыбыз бираз заман бийиме уьйренгенде, гетип-гетип къала эди. Янгыдан яшланы ала эдик. Янгыдан уьйретмеге тюше эди. Сонг ойлашдым: бийивлени айрыча ансамблин къурайым, ахшамлар бийимеге уьйретейим. Къоркъмаскъаладагъы яшлар бийиме гьасирет яшлар. Шолай, 2000-нчи йылдан тутуп, бийиме сюеген яшланы жыйып, олар булан ишлемеге башладым. Мен бийиме уьйретген яшлар Магьачкъалада оьтгерилген бийивлени конкурсунда биринчилей биринчи ерни алды. Бизин биринчи уьстюнлюгюбюз булан Хизри Исаевич Шихсайитов къутлады. Коркъмаскъаладагъы совхозну о замангъы директоруна сёйлеп бизин яшлагъа барына да бийив опуракълар алмагъа кёмек этди.
Биз республикада болагъан тюрлю-тюрлю конкурсларда, башгъа байрам чараларда ортакъчылыкъ этип турдукъ. Аста-аста республиканы ичинде белгили болмагъа башладыкъ. Сонг бизин яшланы «Газпромну» чараларына чакъырды. Онда биринчи ерни алгъан заманда, бизин Оренбург шагьарда оьтгерилеген «Факель» деген фестивальда ортакъчылыкъ этмеге йиберди. Биринчи ерни алдыкъ. «Газпром» булангъы байлавлугъубуз шолай башланды. Бугюнде де ону булангъы аралыгъыбыз уьзюлмеген. Бизин «Сарихум» ансамбль биринчилей Россиядан тышда 2007-нчи йылда Китайны тахшагьары Пекинде ва Китайны оьзге шагьарларында уллу сагьналарда бийиди. Олар бизин Кавказ, Дагъыстан бийивлени кёп сююп къабул этди.
2007-нчи йылда бизин яшлар «Киргу» тюкенни ёлбашчылыгъы булан этилген «Къарчыгъаны учуву» деген конкурсда ортакъчылыкъ этип, биринчи ерни алды. Биринчи ерни алгъан коллективге 500 минг манат акъча бериле эди. «Киргуну» ёлбашчылары бизге: « 500 минг манатны берейикми, неде яшёрюмлени арасында Ялта шагьарда оьтгерилеген бийивлени бютюндюнья конкурсуна йиберейикми?» – деп сорады. Биз конкурсда ортакъчылыкъ этмеге рази болдукъ. Шо Ялтада оьтгерилген дюнья оьлчевюндеги ярышларда тогъуз пачалыкъны вакиллери ортакъчылыкъ этди. «Сарихум» яшланы ва оьрюм яшланы арасындагъы бийивлерден дюньяны кубогун алып гелди. Шолай, бизин атыбыз Россиядан оьтюп, савлай дюньягъа белгили болмагъа башлады. Бизин бары да уьстюнлюклерибиз туврадан-тувра «Газпром» булан байлавлу десем, ялгъан болмас.
– Арсланали, сен бийимеге уьйретеген яшланы къайдан табасан, айтагъаныкъ, нечик табасан, нечик танглайсан?
– Биринчилей, ансамблге бийимеге яшлар алынагъанны билдиремен, билдирив этемен. Гелген чакъы яшны барысын да къабул этемен. Уьч-дёрт ай оланы бийивню къайдаларына уьйретемен. Уьч-дёрт айны ичинде кимни не пагьмусу бары, не гьюнери бары ачыкъ бола. Язылгъан яшланы кёбюсю оьзлер аста-аста гетип-гетип къалалар. Мен яшланы чыдамлыгъына, гьаракатына, оланы айланышына, гьасиретлигине тергев беремен. Озокъда, бийиме гелеген яшланы савлугъуна да тергев бериле. Савлугъу осал яшны бийивлеге къуршамагъа бажарылмай. Музыканы алагъан, англайгъан кююне де тергев берилмей къалмай.
– Яшланы къайсы чагъындан тутуп аласан?
– Алты йыллыкъ чагъындан башлап аламан. Озокъда, уьч йыллыкъ чагъындан алгъан гезиклер де болгъан. Олар айрыча пагьмулу яшлар. Ансамблге гелген яшлар булан 13-14 йыл болгъунча ишлейбиз. Яш бийивлерин узатма сюйсе, башгъа коллективлеге де чыкъмагъа бола.
– Йырламакъ учун, биринчилей, тавуш тарыкъ. Бийимек учун буса не гьюнер тарыкъ?
– Йырламакъ учун тавуш тарыкъ болагъанда йимик, бийимеге де музыканы англайгъан, музыканы гьис этеген яш болма герек. Шолай, бийивде де къаркъарасын, къолларын тутагъан, бутларын юрютеген къайдаланы билмекликден къайры да, бийивге согъулагъан макъамны-музыканы алагъан, англайгъан яш болма тюше. Ичинде от-ялын яллайгъан жагь яшлар тарыкъ. Олай яшланы тапмагъа да къыйын. Лап да аслусу – яшда бийивлеге гьасиретлик-гьаваслыкъ, сююв болмагъа герекдир деп ойлайман. Шо сюювню, гьасиретликни тарбиялайгъан да бизбиз – дарс беривчюлер.
Бийиме сюебиз деп бир башлап 60-70 яш языла, дарслагъа геле. Мен бирине де алмайман деп айтмайман. Барысы да булан ишлеймен. Талаплар да барысына да бир йимик салына. Арадан эки-уьч ай гете туруп, бийиме гелеген яшланы санаву аз болма башлай. Мен яшланы бирин де гючден сакъламагъа къарамайман. Уьч-дёрт ай гете туруп, 60 яшдан 10-15 яш къала. Мен шо заман къалгъан 15 де яш булан ишлеймен. Бу ерде бирдагъы бир затны эсгермеге герек. Бийивлеге юрюйген яшны бары да янындан савлугъу болма герек. Шону учун да магъа бийиме гелеген яшланы ата-аналары яшын тергетип, больницадан «савлугъу бар» деп справкалар гелтире. Шо заманда яш булан толу программагъа гёре ишлеймен.
– Арсланали, сени ишинг яшланы бийимеге уьйретив булан тамамланамы?
–Бийимеге уьйретив булан тамамланып къалмагъа болмай. Олар 5-10 йыл болагъан яшлар. Низамгъа, халкъ арада нечик тутмагъа герегине, гийимине, тазалыгъына, сёйлейген кююне, гьасили, яшны бары да янларына тергев бериле. Мени репетицияларым гьар гюн бола – ахшам, дарслардан сонг. Бизге бийиме гелеген яшланы яман ишлер этмеге, низамны бузмагъа, яман яшлагъа уьюр болмагъа чоласы ёкъ. Олар мени янымдан да, ата-анасыны янындан да даим тергевню тюбюнде туралар.
– Сени алдынгда охуп, бийиме уьйренип чыкъгъан яшланы арасында инчесаниятны-бийивлени ёлун танглагъанлар бармы?
– Бар. Жабрайыл Абзагьиров Краснодар шагьарда бийивлени академиясын битдире тура, Салман Салманов Новочеркасск шагьарда яшланы инчесаният школасында дарс бере. Яшланы бийимеге уьйрете. Шагьрузат Басирова – Магьачкъаладагъы 7 номерли школада, Н. Къазиева Таргъудагъы яшланы инчесаният школасында бийивлерден дарс бере. Р. Солтангишиев Магьачкалада маданиятны ва инчесаниятны коллежинде ишлей. Инчесаниятны тармагъында ишлейген яшлар дагъы да бар. Оланы барыны да атларын эсгерип турма болмайман.
– Россиягъа, Россиядан оьтюп, тыш пачалыкълагъа чыкъгъан заманда ондагъы къаравчулар бизин Кавказны, Дагъыстанны халкъларыны бийивлерин нечик къабул эте, сизин нечик къаршылай?
– Къумукъланы олар эшитме де эшитмеген. Кавказдан гелгенбиз десек, англай. Сонг Кавказда Дагъыстан барны, Дагъыстанда къумукълар деген миллет барны англатмагъа тюше. Бизин къумукъланы бийивлери Кавказны оьзге миллетлериникине айтардай ошамай. Къарачай ва балкъар халкъланы бийивлери бизин бийивлеге парх бере. Бизин той бийивлерибиз бир башгъа халкъланы бийивлерине де ошамай десек де ярай. Тыш пачалыкъларда бизин сабур-саламат, артыкъ къавгъасы-къалмагъалы ёкъ бийивлерибизни арив къабул эте.
– Сен салагъан бийивлени кюрчюсю къайдандыр, оланы къайдан аласан?
– Бизин бийивлени кюрчюсю – бизин къумукъ тойларда. Бийивлерибиз кёбюсю халкъ бийивлеринден, тойлардан алына. Мен де болгъан чакъы къумукъ халкъ бийивлерин салмагъа къаст этемен. Яшланы къумукъ хасиятда, къумукъ къылыкъда тарбияламакъ – мени аслу мурадым.
– Арсланали, баянлыкъ бергенинг учун баракалла, шу шиърумну да «Сарихум» ансамблге багъышлайман.
– Кёп савбол.
Бийий, «Сарихум» бийий
Бийий, «Сарихум» бийий,
Бармакъ учлардан туруп.
Халкъ къаршылай бийивюн
Эретуруп, харс уруп.
Бийий, Сарихум» бийий,
Тамашагъа къалдырып.
Гиччи къарчыгъа яшлар
Баралар чанг алдырып.
Бийий, «Сарихум» бийий
Истанбулда, Пекинде.
Сав дюньяны айлангъан
Юреклери эркинге.
Бийий, «Сарихум» бийий,
Оьктем этип къумугъун,
«Сарихумну» йыл сайын
Арта досу-ювугъу.
Бийий, «Сарихум» бийий –
Торкъали къатарбашлар.
Торкъалини дюньягъа
Атын айтдыргъан яшлар.
Баянлыкъны алгъан Жават Закавов.
