Рамазан Къурбаналиев: «Натижалар къуллукъланы даражасындан гьасил бола»



Ат туягъын тай басар



Уьстде эсгерилген кюйде, гертиден де, Гьюсемегентде арадан оьтген заманны ичинде бавчулукъда ва юзюм оьсдюрювде бай сынав топлангъан. Демек, мунда юзюм ва емишлер оьсдюрювню усталары яшай ва загьмат тёге. Сыйлы касбулар наслудан-наслугъа гёчюп гелегени де негьакъ тюгюл. Тёбенде биз оьзю булан лакъырлашма токъташгъан Рамазан Къурбаналиевни къысматында да шо ачыкъ болуп гёрюне.



– Гьюсемегент совхозну экономикасы лап да гючлю оьсген совет девюрде ва шондан сонг да бир нече йылланы узагъында мени атам Ислам баш агроном болуп ишлеп турду. Айтмагъа сюегеним, юрт хозяйство ишлеге муштарлыкъ бизин уллу ва татывлу агьлюбюзден бир заманда да таймагъан. Уллу агъам Равил о заман школадан сонг Дагъыстан юрт хозяйство институтгъа охума тюшдю ва зооветеринар къуллукъ булан савлай оьмюрюн байлады. Ол гьали районну шо агьамиятлы къуллугъуну башчысы гьисапда чалыша. Оьзюм де, гёресиз, атамны агроном касбусун танглап, ёлбашчы да болдум, – дей бизин булангъы лакъырлашывунда Рамазан Къурбаналиев. – Кёп йыллыкъ сынав ташдырагъан кююнде, юрт хозяйствону асувлугъуну натижа даражасы топуракъгъа ва гьайван-малгъа этилинеген къуллукълардан гьасил бола. Муна шо саялы да сынавда билимлени ва илмуну янгылыкъларындан бажарывлу кюйде пайдаланмакъ парз.


– Рамазан, артдагъы йылларда янгыз Къаягент районда тюгюл, савлай Дагъыс­танны оьлчевюнде де пачалыкъ унитар предприятиелени (ГУП) гележегине, къысматына байлавлу болуп гьар тюрлю ойлар, пикрулар арагъа чыгъарыла. ГУП-лагъа не къыйын гелген, рази тюгюллер несине къаршы, шо гьакъда сен нечик ойлашасан?



– Мен ойлашагъан кюйде, юрт хозяйство предприятиеге не къайсы тюрлю ат къойсанг да, сюйсе колхоз болсун яда юрт хозяйство кооператив, неде буса акционер жамият – иш янгыз шону атында тюгюл. Аслу масъала – загьмат тёгювде ва гьакъ тёлевде тийишли онгайлыкъланы болдурмагъа, илму-техника янгылыкъланы имканлыкъларындан бажарывлу кюйде пайдаландырмагъа тюше. Мен янгы директор болуп ишлемеге башлайгъан девюрде ГУП кётюрлюкге тарып, 20 миллион манатланы оьлчевюнде борчлар да топлап, яйылма-тозулма къарап тура эди. Дагъысын айтмагъанда, арадан оьтген вакътини ичинде производствону асувлугъун артдырывну ва хайыргъа ишлевню натижасында шо борчланы барысындан да къутулгъаныкъ гьакъда эсгерсек де кёп зат англашыла…


Хайырлы тармакълагъа тергев бериле


– Бав салыв, юзюм оьсдюрюв оьтесиз кёп къуллукъ, харж болмаса, оьсмеге бажарылмайгъаны гьакъ. Эсгерилген тармакъланы бугюнгю гьалына байлавлу не айтмагъа бажарыла?



– Мен савлай юртну оьлчевюн къуршап айтсам да ихтиярым бар, йылда 2500 тон емишлер ва юзюм оьсдюрюле. Юзюмню 600 тоннасы гетген йыл бизин предприятиеге гиреген майданлардан алынды. Бавчулукъ ва юзюм оьсдюрюв булан дазуланмагъа да хыял этилмей. Гетген йыл гюзде бу йылны тюшюмю учун алдагъы йылдан эсе 100 гектардан да къолай майдангъа гюзлюк ашлыкълар чачылды. Ашлыкълар оьсдюрюв гьайванчылыкъ тармакъ булан машгъул болмагъа да къошум имканлыкълар ярата. Дагъыстанда «Агропромышленный тармакъны асувлугъу учун» деген агьамиятлы проект яшавгъа чыгъарыла. Гьюсемегентни топурагъында юрюлеген гьаракат да шогъар кюрчюлене. Юзюм оьс­дюрегенлеге, бав салагъанлагъа, гьайван-мал сакълайгъанлагъа пачалыкъны янындан къайтарыш этилегени белгили. Мисал учун айтгъанда, бир гектар ерге юзюм борла орнатсанг, шону учун харжлангъан 100 минг манатынгны 80 минг манаты къайтарыш этилине. Шолай енгилликлер емиш оьсдюрегенлеге, ашлыкъ оьсдюрегенлеге, гьайванчылагъа да тёлене, къайтарыш этиле. Тек шолай пачалыкъ кёмекден пайдаланмакъ учун, барыбызгъа да экономиканы ачыкъ тармагъына бойсынмагъа тюше. Налоглардан къачып ишлемеге муштарлылар шолай онгайлыкълардан магьрюм къалагъанын да унутма тюшмей эди.


– Рамазан, сен уьстде айтып гетдинг загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню асувлу къайдаларын танглама тюшегени гьакъда. Сен башчылыкъ этеген предприятиеде шолай масъалалар нечик чечиле?



– «Гьюсемегент» ГУП-ну ихтиярында 2500 гектаргъа ювукъ юрт хозяйство авлакълары бар. Юзюм яда буса бав салма, гюзлюклер чачма муштарлылагъа топуракъ пайлар къысгъа ва кёп йыллыкъ ижарагъа бериле.


– Кимлеге?



– Гьюсемегентлилеге, ишлетмеге муштарлы бусанг, сагъа да пай чыгъармагъа бажарыла.


– Ойлашып къарайым, имканлыкъларым бармы…



– Кёп ойлаша турмагъа да тюшмей. Бёрюден къоркъгъан къой этмес.


– Яхшы, ижара гьакъ, тюзю, олай кёп де тюгюл, топуракъ налогну да ижара дыгъаргъа гёре сен ерли администрациягъа тёлейсен.



– Тёлеймен, топуракъ налогу гетген йыл 1 миллион ярымгъа ювукъ тёленди.


Онгайлыкъланы болдурув – аслу масъала


– Янгы техника, юрт хозяйство машинлер болмаса, сугъарылмайгъан, кюйлевючлер булан азыкъландырылмайгъан уллу майданларда, гектарларда авур къол загьмат булан доланмагъа кимни де гючю чатмай. Шо гьакъда Дагъыстанны Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызында ДР-ни Башчысы Владимир Васильев де айрыча эсгерди. Топуракъны культура даражасын гётермеге некъадар онгайлыкълар болдурулгъан?



– Дурус, шолай имканлыкъланы болдурмаса, производствону генглешдирмеге, янгы иш ерлер ачып налогланы жыйымын къолайлашдырма къыйын болагъаны гьакъ. Гьюсемегентде де гьалиги заманда уьлкебизни оьзге бойларында йимик механизатор касбучулагъа айрыча гьюрмет этилине. Юртда шолай оьз техникасы булангъы механизаторланы къуршап ва шолай да жаваплы кампанияланы къыставуллу гюнлеринде тышдан техника гелтирип авур авлакъ ишлени оьтгеребиз.


Сугъарывну масъаласы да бар имканлыкълагъа гёре чечиле. Гетген йыл 100 гектаргъа ювукъ юзюмлюклени сугъарма имканлыкълар болду. Гюз де явунлу эди. Тек йыл йылгъа ошамай.. Къургъакъ йылларда юзюм борла, емиш тереклени оьсдюрмеге четим бола. Артдагъы эки-уьч йылны ичинде преприятиени авлакъларында 100 гектар янгы юзюмлюклер орнатылынгъан. Ижарагъа алып ишлейгенлигин де къошсакъ, Гьюсемегентде бугюн 600 гектаргъа ювукъ майданда юзюм борланы ерли ва оьзге тюрлю зиянлы аврувлагъа, зараллы жанлагъа чыдамлы журалары оьсдюрюле. Озокъда, юзюм борлалар тюшюм бермеге башлагъынча, олагъа беш-алты йыл къуллукъ этмесенг бажарылмай. Янгы техника гючлер де герекли. О саялы да бу йыл «Дагагролизинг» деген компания булан дыгъарлашып, янгы техника, юрт хозяйство машинлер алмагъа токъташгъанбыз.


– Рамазан, аслу юзюмчюлюк тармакъ йимик, юртну бавларында гьар тюрлю авлакъ ниъматлар, емиш оьсдюрюле. Оьсдюрюлген тюшюмню ишлетивню, сакълавгъа салывну гьакъында не айтмагъа бажарыла?



– Юзюмден къайры, Гьюсемегентде йылда, оьзгелерин айтмагъанда, 500 тондан кёп шаптал оьсдюрюле. Бизин предприятиеде къайтарылгъан юзюмню аслу гьалда «Виски России» деген жамият булан дыгъарлашып, Къызларгъа тапшурабыз, ёлну масъаласын да шо жамият оьзлени башына ала. Багьалары жураларына, сан янына, татлилигине гёре токъташдырыла… Тюзюн айтсакъ, юртда айрыча адамлар болдургъан емишин, юзюмюн, амал болмаса, учуз багьаларындан ломайчылагъа, арагъа сугъулуп чалышагъан тайпалагъа бермеге борчлу бола. Сакълавгъа салывну масъаласы да гьалиге ерли районда чечилмеген. Сакълайгъан имаратлар къурулмаса, ломайчылар мал болдурувчуланы ва шолай да алывчуланы талап байынагъаны гьакъ. Бирдагъы да такрарлайман, болдургъан продукциясын тышгъа сатывгъа чыгъармагъа гьар кимни де имканлыкълары толу болмай. Шогъар да къарамайлы, оьтген йыл Гьюсемегентден Москвагъа, Санкт-Петербурггъа ва оьзге уллу шагьарлагъа 50 уллу машинлер булан гьар тюрлю сайламлы емишлер, овощлар ва юзюм салкъынлар йиберилген. Гьалиги заманда гьюсемегентлилер теплицалар къуруп овощлар оьсдюрюп къазанагъаны да тергевню тартмай болмай.


– Озокъда, теплицаларда овощлар оьсдюрюв де хайырлы. Биринчилерден болуп юртда шо ишни Зульпукъар Давутов башлады. Бара-бара юртну авлакълары овощлар оьсдюрювге айланып да къалды. Онуки, муники, башгъаланыки къурулуп пайдаландырыла. Алдагъы заманларда юртда гьар кимни оьзюню юзюмлюклери, бавлары бар болгъан чы. Къотанлагъа, бавлагъа есилери оьзлени атларын да къоя болгъан. Оьтген асруда Октябр инкъылапдан сонг коллективлешдирив бары да затны, яшав-турушну бузду. Тюзюн айтсакъ, гьалиги заманда да шолай айрыча есликге бойсынма сюегенлер къаршылашмай тюгюл чю?



– Гьалиги заманда савлай Дагъыстанны оьлчевюнде топуракъланы айрыча даимлик есликге берив – лап да четим масъала. Бир башлап шону яшавгъа чыгъармакъ учун реферундум оьтгерип, Халкъ Жыйынгъа тийишли законну къабул этмек учун бермеге тюше. Тек бугюнге ерли бизин республикабызда шолай закон къабул этилинмей тура. Къумукъланы милли жыйынлары оьтгерилегенде де Дагъыстанда юрт хозяйство топуракъланы айрыча есликге беривге гёчмеге эрте деген къараргъа гелгенин гьисапгъа алмай къойма ярамай.



Айтмагъа сюегеним, бир башлап муниципал къурулувланы, районланы, шагьарланы Дагъыстанны дазуларын ачыкъгъа чыгъарып мекенли кюйде токъташдырмагъа гьажатлы бола. Балики, муна шо саялы болма да ярай, муниципал ва топуракъ реформалар бизин республикабызны аграр тармагъында ерли инвес­тиция проектлер де толу кюйде яшавгъа чыгъарылмай чаналай барагъаны.


Маълумат:


Къаягент къорукъну тёрюнде уллу ва гиччи 15 юрт бар. Шоланы арасында Гьюсемегент бавчуланы ва юзюмчюлени отаву гьисапда танывлу. Биз оьзю булан бугюн лакъыр этеген Рамазан Къурбаналиев де берекетни авлагъында 1973-нчю йылда тувгъан.



1990-нчы йылда ерли орта школаны уьстюнлю кюйде тамамлагъан сонг ол Дагъыстандагъы юрт хозяйство институтну агрономия факультетине охумагъа тюшюп, оьзюню юреги ушатып тангла­гъан касбусуна ес бола. Шондан сонг бажарывлу ва гьаракатчы яш касбучу районну юрт хозяйство тармакъларында сугъарыв системада, орманчылыкъ хозяйствода намуслу кюйде чалыша, ата юртундагъы ерли совхозда юзюмчюлюк бригаданы башчысы гьисапда да оьзюню бажарывлугъун ташдыра. 2014-нчю йылдан бугюнге ерли Къаягент райондагъы «Гьюсемегент» деген пачалыкъ унитар предприятиеде (ГУП) директор болуп чалыша.

Лакъырлашывну язып гьазирлеген

Къ. Къараев.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля