Атав Атаев: «Драматургия гьалиги заманда бек тарыкълы»


     Къумукъ адабиятны драматургия тармагъын оьтген ХХ асруну 40-нчы, 80-нинчи йылларында лап да оьсген, чечекленген вакътиси деп суратлама ярай. Гьамит Рустамовну, Магьамматсолтан Ягьияевни, Абдулвагьап Сулеймановну ва оьзге авторларыбызны пьесалары къумукъ сагьнада ойналып, минглер булангъы къаравчуланы разилигин алгъан. Къумукъ театрны оьзге милли театрланы арасында оьр этген. Эки йыл алда бизин республикада чыгъагъан «Жизнь» деген газетде инчесаният ахтарывчу Гапиз Нурмагьамматов: «Дагъыстанда 11 милли пачалыкъ театр бар ва бир драматург да бар. Шо да – Атав Атаев», – деп язгъан эди. Биз гьали къумукъ адабиятны ва драматургияны гьалиги гьалыны, алда токътагъан масъалаланы гьакъында белгили шаир ва драматург Атав Атаев булан лакъыр этебиз.


 

–Къумукъ адабиятны ва ону ичинде драматургияны да бугюнгю гьалын нечик гёресен?


–Къумукъ адабиятыбызны бугюнгю гьалы къуванчлы тюгюл. Артдагъы йыллар арабыздан уллу шаирлерибиз Магьаммат Атабаев, Бадрутдин Магьамматов тайды. Булар адабиятыбызгъа уллу къошум этген эревюллю шаирлерибиз эди. Озокъда, болжал етген сонг бу дюньяда бирев де къалмай. Тек олардан сонг гелеген яш адамлар ёкъ. Олар неге ёкъ? Аллагьгъа шюкюр, халкъыбызны санаву да арта, яшёрюмлерибиз де бар. Тек язывчу боламан деп белсенгенлери, муштарлылары кёп тюгюл. Себеби де, мен ойлашагъан кюйде, шаирлени, язывчуланы совет девюрде йимик абуру-сыйы ёкъ. Олар язгъан асарлар охувчулагъа етишмей. Аз тираж булан басмадан чыгъа ва халкъгъа етишдиреген идаралар, къурумлар ёкъ, тозулгъан. Мени наслум да уллу болгъанбыз. Уллу болгъанда язылгъан асарланы да жагьил заманда яратылгъанлары йимик гючю-оту болмай. Артдагъы вакътилерде Казим Казимов ажайып чебер ва назик гьислерден толгъан шиъруларын «Ёлдашны» бетлеринде чыгъарды. Тек Казим де яш адам тюгюл.


Драматургияны гьакъында оьзюм де пьесалар язагъангъа гёре айтмагъа магъа къыйын болмас. Адабиятны тармагъында бу жанр кёп адам язагъан жанр тюгюл. Неге десенг, ону оьзюне хас бир тюрлю аламатлары бар. Буссагьат биз дагъыс­тан драматургияны алып къарасакъ, къумукъланыкинден кёп драматургиясы биревнюки де ёкъ. Савлай Темиркъазыкъ Кавказдагъы драматургияны алып къарасакъ да, бизин драматургия яхшы. Шо­гъар оьктем болма болабыз. Шолай деп мен Осетияны драматургиясын да эсгеремен. Буса да бизин инчесаниятыбызны бу тарма­гъында да четимликлер ва арагъа салып ойлашма герек масъалалар да бар. Къумукъ театр мени кёп пьесаларымны салгъан. Олагъа баракалла билдирсем тюгюл, гьали де неге салмайсыз деп айтып болмайман. Эки йыл алда бир йылны ичинде эки пьесамны салдылар. «Намус» ва «Гечеги сапар» деген спектакл­лерим салынды. Бир авторну эки пьесасын бир йылны ичинде салмакъ тарихде болгъан иш тюгюл. Ондан да кёп пьесам салынгъан.


Буссагьатгъы заманда да театргъа тапшурулгъан дёрт пьесам бар. Бирлерин шакъысы къуругъанча салып да къоя, бирлери 20-30 йыл ята. Мен англайгъан кюйде, шону себеби шулай. Балыкъ тутагъан адам гелип сувгъа къармагъын ташлай чы. Шо къармакъгъа балыкъ гелмей туруп, нечакъы ол сынавлу балыкъчы болса да, балыкъ тутгъан болмай. Мен берген пьесагъа къармакъ илинме герек. Шону сагьнада салмагъа ким буса да бирев бойнуна алма герек. Яман деп де бирин де къайтармагъан, салмайбыз деп де айтмагъан. Салабыз дей туруп гьали де бара…

–Салынмагъанлары не гьакъдадыр, атларын эсгерсенг яхшы эди.


– «Сююв ва намус», аты оьзю айта не гьакъда экени. «Айтса гиши инанмас» деген пьеса, «Эки къатынны эри, очарда ону ери» – янгы комедия, «Акъ къозу» – яшлар учун, гьали шону салма урунуп турабыз Ислам Казиев булан. Режиссёр булан бирче ишлеп пьеса ийленмесе, ондан спектакль болмай.

–Къумукъ адабиятда драматургия булан машгъул дагъы да кимлени эсгерер эдинг?


– Язагъан адам ёкъ деп айтсам, оьзюм-оьзюмню макътайгъан боламан. Авлия оьзюн макътар, оьзюнден де алда къызын макътар деп айтыв бар. Мен олай оьзюмню атымны чыгъарайым деп де айланмайман. Гючден чыкъгъан ат гьазиринде тайып да къала. Къалагъаны – язылгъан асарлар. Бугюнлерде Ислам Казиевни, Багьавдин Гьажиевни, Гебек Къонакъбиевни пьесаларына гёре спектакллер ойнала, къаравчулар да кёп сююп геле.

–Сен поэзия булан дос эдинг, шиъру китапларынг чыкъды, драматургиягъа гёчмеге не себеп болду?


–Мени «Акъ тана» деген поэмам бар. «Дазулар», «Тамаза» деген поэмаларым бар. Буларда диалог юрюле. Шогъар мени юрегим тарта эди. Шиъруну, лириканы къалибинде мен язма сюеген асарланы гёрсетме имканлыкъ ёкъ эди. Поэзияда юрекдеги ойланы, пикруланы айтма башласанг, о хабаргъа айланып къала. Айтма, язма сюегеним поэзиягъа сыйышмай къала эди. Шо себепден драматургиягъа гёчдюм.

–Биринчи язгъан пьесанг?


–Шо «Биревлер геле, биревлер гете» деген пьеса болду. Ону Биймурза Мантаев салды. Кёп халкъ да гелди. Брежневни заманы, гьакимлер урушбат алагъан заман эди. Олар урушбат алмайгъан заманлар болма да болгъанмы?.. Тек, шо йыллар тергевсюз къалыпмы, айрада гючлю таъсир этди. Нечик муну чыкъма къойду дей эди адамлар. О заман мен чагъыма гёре мекенли яш эдим, Биймурзаны да жагьил заманы. Сагьнада не салынагъанына тергев де ёкъ эди. Гастроллагъа да барды, хыйлы заман гёрсетилип турду.

–Яза туруп, сынав да гелегени белгили. Тек хас билим де тарыкъ чы..


–Герти. Охума барма токъташдым. Башлап киноматографны касбусун тангладым. Билеген адамлар, бизде чи киностудия да ёкъ, нечакъы театрлар бар, драматурглар ёкъ. Шонда барсанг яхшы, деди. Министерликде хас кагъызымны да алышдырып, оьр театр курсланы битдирип гелдим. Пьесалар язылды. Нечакъы язсанг да, сагьнада режиссёр булан, актёрлар булан бирге ишлемесенг болмай. Гьали адамлар поэзияны да, прозаны да охума эринеген болгъан. Интернетден кёп маълуматны билип бола. Театргъа буса адамлар геле. Сагьнада жанлы адам айтагъан сёзню таъсири гючлю чыгъа. Олтуруп тынглайсан. Сагьнада юрюлеген гьаракат, айтылагъан сёз, йырланагъан йыр, чалынагъан макъам сени къаркъаранга сингип юрюй, оюнгну, пикрунгну башгъа гьаллагъа салып къоя. Шолай гючю бар драматургияны.

–Пьесаны авторуну да, режиссёрну да бир-бирин англап иш гёрювю яхшы натижагъа да гелтиредир?..


–Гьали сен лап тюз ерин тутдунг. Мени пьесам салына буса, мен театрдан чыкъмайман. Режиссёр булан бирче ишлев, актёрлар булан гьакълашыв… Бу ишлер бары да мени къувандыра. Язып барагъанда эсленмеген янгылыкълар, тюзлеме герек янгылышлар чыгъып къала. Спектаклни къаравчулар уллу разилик булан къаршыламакълыгъы режиссёрну да, авторну да, актёрланы да бир-бирин англап ишлемеклигинден гьасил болагъанын ташдырып айтып боламан. Мени кёп спектакллерим ойналгъан. Шо якъдан сынавум бар. Бир-бир яш авторлар , мени спектаклимни салгъан эди, о ерин, бу ерин алышдырма, тайдырма сюйдю, мен къоймадым деп айта бола. Къоймай боламы? Гьакълашып ишлеме герексен. Шолай авторланы пьесалары сагьнагъа чыкъмай ятып да тура. Къумукъ театрыбыз оьзюню халкъына гьалиден бек гьажатлы заманы бир де болмагъан. Биринчиси, театрны сагьнасында къумукъ ана тилибизде сёйлейбиз. Къумукъ халкъны милли яшавун, тарихин, маданиятын гёребиз. Шону учун да ана тилибизде кёп спектакллер салма герекбиз…

–Биздеги театрлар ерли драматург­ланы асарларын неге аз сала? Шону не себеби бар? Пьесалар етишмейми яда чебер кюйде язылмагъанмы?


–Драматургия театр булан тыгъыс байлавлукъда яратыла ва яшавгъа чыгъа. Бизин анадаш Къумукъ театрыбызны сагьнасында бугюнлерде ойналып турагъан спектакллер де шолай, драматургну ва режиссёрну бирликдеги чалышывундан тувгъан. Мени де къумукъ сагьнада кёп спектакллерим салынгъан деп айтдым. Бугюнлерде яшлар учун мен язгъан «Акъ къозу» деген пьесамны репетициялары юрюле. Шону учун анадаш театрыбызны коллективине, ёлбашчыларына айрыча разимен. Тек тюгюл ерим де бар. Шо сиз береген «неге» деген соравум мени де бар. Гьазиринде айтайым, пьесалар театрда бар, етише. Артдагъы эки йылны узагъында мени пьесаларыма гёре салынгъан дёрт спектакль ойналмай токътатылгъан – «Ай булутгъа гиргенде», «Ташбике», «Намус», «Гечеги гьава сапар». Бу асарлар бизин къумукъ халкъны ва дагъыстан халкъларыны яшавундан алып язылгъан. Оланы сагьнагъа чыгъармакъ учун актёрлар аз къыйын тёкмеген, театр аз харж этмеген. Оланы къаравчулар да гёрме сюе. Тек шо спектакллер гёрсетилмей. «Гечеги гьава сапарны» премьерасы болса тюгюл, дагъы гёрсетилмеди. Себебин билмеймен. Сорасам, гёрсетежекбиз дей. Бираз алда «Ханума» деген спектаклге кёп сююп къарадым. Оьтесиз бай кюйде безендирилген, ясалгъан спектакль. Актёрларыбыз ажайып пагьмулу ойнай. Тек арагъа бир сорав чыгъа. Шолай бай кюйде безендирип къумукъ драматургияны салгъан бусакъ, бизин анадаш маданиятгъа къошум кёп болмасмы эди?


– Сонг айтсам, Къумукъ театр – бизин халкъны уллу ругь байлыгъы. Къумукълар оьзлени театрын кёп сюе ва ону булан оьктем бола. Театрны сагьнасындан таба тарихин гёре, бугюнгю яшавуна къарай, къумукъ ихтилат-масхарасына тынглай, сонг яшавда такрарлай. Ата-бабаларыбыздан къалгъан адатланы эсине ала, намусну, ягьны дарсларын ала, ана тилин уьйрене… Булар бары да, эсгерилмей къалгъанлары да – театр къумукъ халкъ учун этеген аз къуллукъ тюгюл. Тек артдагъы вакътиде анадаш театрыбыз орус тилде спектакллер кёп салагъанына халкъ рази тюгюл. Орус театрлар кёп, Къумукъ театр буса бизин учун бир тюгюл ёкъ. Театрыбыз халкъ оьзюне этеген абургъа лайыкълы болма герек. Билетлени багьалары да халкъ гелер йимик учуз болма тюше. Озокъда, алда йимик гьали министерлик театр­лагъа харж да бермей. Бу ерде, озокъда, даим унутула къалагъан маданият тармакъгъа пачалыкъ янындан якълав тарыгъы белгили. Шолай якълав буса гьалиге ёкъ.

–Умутсуз яшав – гюйген кесев дей. Умутлу яшайыкъ. Баянлыкъ бергенинг учун баракалла.


–Тюз айтасан. Умут тирмен уютар деп де бизинкилер негьакъ айтмагъан. Сен де савбол.

 

Баянлыкъны алгъан Яраш Бийдуллаев.


СУРАТДА: шаир ва драматург Атав Атаев; ол язгъан пьесалагъа гёре салынгъан спектакллени бир нечелери.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля