Гьар адамгъа да агъачлыкъ -ичинде сагьатлар булан турса да ялкъмайгъан, уьстевюне къарсалавларынгны тайдырагъан, къаркъарагъа рагьатлыкъ береген ер. Табиат къургъан айбатлыкъдан юрегинг сююне, шондагъы таза гьава булан тыныш аласан ва къушланы тавушуна тынглай туруп, дюньядагъы къайгъыларынгны унутасан. Агъачлыкъгъа «табиатны оьпкелери» деп негьакъ айтмай.
Эл байлыгъыбыз, табиатны ёммагъы йимик гьисапланагъан агъачлыкъ бизин учун сююнеген ер буса, шону къоруйгъанлагъа шо гёзелликни бар кююнде сакъламакъ учун гьар гюнгю иш бола. Олар агъачлыкъланы сакълайгъандан ва артдырагъандан къайры, тереклени аврувларына къаршы чаралар да гёрелер. Мен шо гьакъда «Хасавюрт орманлыкъ» деген пачалыкъ идараны ёлбашчысы Марат Ахаев булан лакъыр этемен.
– Марат Шагьсолтанович, сени учун агъачлыкъ деген недир?
– Агъачлыкъ – табиат байлыгъыбыз болгъандан къайры да, бизин яшавубуз, дюньяда бизин барлыгъыбыз. Белгили кюйде, напгъа «къара алтын» дей, мамукъгъа «акъ алтын» дей, агъачлыкъгъа буса «яшыл алтын» деп айтса да ярай. Агъачлыкъ бизин яшавубузда кёп ерни тута. Агъачдан 20 минг тюрлю мал эте, тек дюньяда гесилеген агъачны яртысы ягъарлыкъгъа къоллана. Адам кёп болгъан сайын, шону къоллав да арта. Бир ерде иссилик алабыз, бир янындан буса гьаваны байлыгъындан магьрюм болабыз. Шону учун да орманлыкъны къорувчуланы инг де инсаплы иши бар. Олар бизин гележегибизни сакълай. Агъачлыкъ яшавубуздан къайры да, дёрт сёз булан айтсам, – ягъарлыгъыбыз, къурулушубуз, ашыбыз ва дарманыбыз. Шондан къайры да – бизин аслу ишибиз. «Хасавюрт орманлыкъ» деген къурумну 28307 гектар ерде агъачлыгъы бар, шону ишин юрютеген ва аманлыгъын болдурагъан 32 адам да ишлей. «Хасавюрт орманлыкъгъа» Бабаюрт, Къызылюрт, Хасавюрт ва Эндирей агъачлыкълар гире. Буса да биз агъачлыкъланы гьалын толу кюйде билебиз. Тергев яхшы болгъан сайын, агъачлыкъда низамсыз ишлер этегенлер кёп тутулма башлады. Ярым йылны ичинде ихтиярсыз агъач гесе деп 9 протокол язылгъан, шолай да административ протоколлар 27 болду.
– Адамлагъа газ гелгенден берли, ихтиярсыз агъач гесегенлер аздыр деп эсиме геле. Агъачлыкъгъа дагъы не зарал ишлер этме бола?
–Бажарылса, туварчылар гьайванланы агъачлыкъда бакъма сюе, о ярамай. Шолай да, агъачлыкъланы хырларында ихтиярсыз ерлер тутуп, кафелер, заправкалар ва башгъа тюрлю къурулушлар эте, чёп-чёпюресин тёге. Гьали алда йимик печ якъма агъач гесегенлер ёкъ деме ярай, тек къурулушлар этмек учун агъач гесегенлер тутулгъан. Гьали ресторанлар, кафелер чишликлер эте, шолагъа деп де гесилмей къалмай. Биз гьар йыл план булан марлар ачабыз. Бу йылгъа да 400 гектар ер гёрсетилген. Якъмакъ учун тарыкъ адам агъачны бизден таба яздырып алып бола.
Бизин гьалиги бирдагъы къоркъунчлугъубуз – от тюшюв, агъачлыкъны шондан сакълама къарайбыз. Йылны башында план къурабыз, шонда гьар адам не этме гереги язылгъан. Йылны башындан берли, жаваплы адамлар булан бир нече жыйынлар да оьтгергенбиз. Чечип айтсам, ерли администрациялар булан ёлугъабыз, олар булан от тюшсе, этме герек ишлени гьакъында сёйлешивлерибиз бола. Юртларда гёнгюллю бригадалар къурулгъан. Олар от тюшме багъыйлы ерлени айлана, даим тергевюн болдуруп тура. Бизин бойда от тюшювге къаршы 2 бёлюк бар, олар булан чы гьар заманда да, айрокъда яйда байлавлукъдабыз, гьазирликни чараларын гёребиз. От тюшер йимик бойдагъы агъачлыкълардагъы къуругъан тереклени ва ерге тёгюлген чурпуланы тайдырабыз, къуругъан отланы яллатывдан сакъбыз. Мисал этип айтсам, Эндирей агъачлыкъны къоркъунчлу бою булан 7 чакъырым ерге сабан салдыкъ, 40 гектар ердеги къуругъан отланы гьайын этдик. От тюшсе, машинлер сув алма барып болсун учун ва аслу бойлагъа агъачлыкъланы ичинде де 7 чакъырым ердеги ёлланы онгаргъанбыз.
От тюшювлер кёбюсю адамланы гьайсызлыгъындан бола. Шону учун да оланы арасында англатыв ишлени кёп юрютебиз, олар кёп жыйылагъан ерлеге чакъырывлар илгенбиз, гьар юртда бир дегенлей, жума намазларында жамият булан ёлугъабыз, школаларда охувчу яшлар булан да ёлугъувларыбыз бола. Ерли маълумат къуралларда, «Айташ» телеберилишден де билдиривлер гёрсетебиз.
–Алдагъы заманларда агъачлыкъланы майданлары кемий деп къувун бола эди, гьали нечикдир?
–Юртлагъа газ тартылгъандан берли, агъачлыкълагъа гюч болмай деп айтма боламан. Тек биз, кемимей деп, агъачлыкъларда бир иш де этмей турмайбыз. Мисал этип айтсам, йылны биринчи кварталында Эндирей участкада буса 6 гектар ерге 18000 гюйрюч тереклер орнатдыкъ. Шоланы да биз агъачлыкъланы ичиндеги майданлагъа орнатабыз.
–Орнатылагъан тереклени къайдан аласыз?
–Оьзюбюзню питомнигибизде гьазирлейбиз, шону оьлчевю 5 гектаргъа етише. Шонда оьзюбюзге тарыкъ чакъы терек болдурабыз. Бу йыл да 0,3 гектар ерде эменни ва къозну урлукъларын чачгъанбыз. Гюзде буса шолай чачывлар 25 гектар ерде оьтгерилежек. Бу гезик биз эменни, гюйрючню ва акацияны урлукъларын чачажакъбыз. Шолай ишлер булан бирге агъачлыкъгъа къаравубузну ва ишибизни де токътатмайбыз. Йылны башындан берли Эндирей агъачлыкъны гёрсетилген ерлеринде агъач гесилип тура. Гюзде 140 гектар ерде гесив ва тазалав ишлер юрютюлежек. Бираз алда 9 гектар ерде санитар гесив ишлер оьтгердик, 223 гектар ерни тергедик, 26 гектар ерде тазалыкъ болдурдукъ.
Шо ишлени кютмек учун бизге харж да гёрсетилген. Шондан къайры да биз ижарагъа ерлер берип, къошум акъча къазанабыз. Мисал этип айтсам, бу йыл ижарагъа 264 адам ер берилген. Тек ижараны акъчасын бермей созагъан гезиклер де бола. Бу йылны башына ижарачылар 8 миллионгъа ювукъ акъча борчлу кюйде. Олагъа ахырынчы гезик билдирилген, бирлерини ишлерине судда къаралажакъ.
–Ижарагъа алынгъан ерлерде не ишлер юрютюле?
–Аслу гьалда юрт хозяйство маллар болдура, жибинчилик булан машгъул бола.
–Тереклеге аврув тиеген кюю боламы ва шоланы нечик «къолай» этесиз?
–Кёп бола. Шолагъа къаршы этилеген ишлеге «нефтевание» деп айтыла, демек, шо ерлеге нап тийдире ва шону булан аврув токътала. Аврувлагъа къаршы ишлени Ростов шагьардагъы центрны Магьачкъаладагъы бёлюгю юрюте. Эгер де аврув аз ерде буса, шоланы да къолай этме болмай буса, тереклер гесиле. Бир-бирде агъачлыкъланы хурт басып къоя. Шолай гезиклерде авиация къоллана. Он йыллар алда Эндирей агъачлыкъда шолай чаралар оьтгерилди.
–Гьали бир гюн РИА «Дагестан» деген маълумат сайтда «Хасавюрт лесхозну» топуракъларында агъач кёмюр этеген ерлер аян этилинген деп охудум. Шогъар гёре не айтма боласыз?
–Шо, сайтдан къайры да, маълумат телевидениеден де гёрсетилди. Шоссагьат Дагъыстанны орманлыкъ комитетинден гёрмекли делегация да гелди, бёлюкню начальниги Гьадис Саадолазимов, «Республиканы агъачлыкълары» деген пачалыкъ идараны ёлбашчысы Амирбек Абдуллаев, пресса къуллукъланы кютеген Магьаммат Магьамматгьажиев ва башгъалары тергевлер оьтгерди. Гьал булай. Ерли активист Умарасгьап Атаев деген адам ОНФ-ни Дагъыстандагъы бёлюгюне Хасавюрт районну Садовое деген юртундагъы агъачлыкъда агъач кёмюр гьазирлейген ерлер бар деп язгъан. Шолар да тергемек учун жаваплы идаралагъа кагъызлар йиберген. Шо маълумат РИА «Дагъыстангъа» ва телевидениеге тюшген. Биз шо кагъызны язгъанлар булан Садовое юртгъа бардыкъ. Мен бу ерде бир затны ачыкъ этме сюемен: Садовое юртда агъачлыкъ ёкъ. Баргъанда кёмюр этеген ерни тапмадыкъ, шо ерлер тюзленген эди. Кагъызда язылагъан кюйде, шо ерде кёмюр этеген 21 чонкъ болгъан. Шо топуракълар Хасавюрт орманлыкъ хозяйствону ерлери тюгюл экенни токъташдыргъанда, олар ягъагъан агъачлар агъачлыкъдан гелген эди деп къыйма башладылар. Мен ону гери урмайман. Бизде бу йылгъа 400 гектар ерде мармар ачылгъан. Шондан къайры да, «санитар гесивлерибиз» бола. Шо ерлерден яздырып ким де агъач алма бола ва не этме де бола. Артда шо да герти болуп чыкъмады. Шо агъачны да Ботаюртдагъы тайдырылып турагъан бавдан гелтирилгени ачыкъ болду. Биз гьалны герти билмек учун, шо ерге барып да къарадыкъ. Садовое юртну башчысы Умарасгьап Темиров айтагъан кюйде, шо топуракълар ерли администрацияны табилигинде. «Кёмюр эте деп эшитгендокъ, биз ич ишлени къуллукъчуларына билдирдик. Олар да шоссагьат гелди ва законсуз иш гёрегени учун шо адамланы жавапгъа тартды», – дей ол. Шону Кёстек бойгъа къарайгъан старший участковый Завур Къараев де гертиледи. Олай ишлер болмай къалмай. Бизин борчубуз – шоланы алдын алмакъ. Экология къуллукъну борчу – не иш этиле буса да, табиатгъа зарал болмайгъанны токъташдырмакъ, ич ишлени борчу – законсуз ишлене буса, шолайлагъа чаралар гёрмек.
– Оьтген жумада сизде уллу генгеш болду, шонда не масъалаланы гьакъында айтылды?
– Биз шонда 6 айны гьасиллерин чыгъара эдик. Артдагъы 3 айны ичиндеги къургъакълыкъ тезде болмагъан, шону учун да от тюшмекликни къоркъунчлугъу бир нече керенге арта. Шолай вакътиде от тюшме бир зат да тюгюл – сынгъан шиша иссилик этип, сёндюрюлмей ташлангъан сигарет, басдырылмай къалгъан от. Шону учун да агъачлыкъланы тергев ишлени артдырмакъны гьакъында айтылды. Биз агъачлыкълагъа адамланы барагъанын аз этгенбиз. От якъма къоймайбыз. Генгешде Хасавюрт районну башчысыны заместители Нурулла Муртазалиев, алгъасавлу чараланы бёлюгюню ёлбашчысы Нариман Гьюсейнов, Хасавюрт шагьардагъы от тюшювге къаршы 11 номерли бёлюкню начальниги Шамил Абдулаев, МЧС-ге гиреген ва Хасавюрт шагьарда, Хасавюрт, Новолак ва Къазбек районларда от тюшювню алдын алывгъа къарайгъан Казум Гьажиев ва башгъалары ортакъчылыкъ этди. Шонда биз этилген ишлер булан от тюшювню алдын алывгъа гёрюлме герек чараланы гьакъында да айтдыкъ.
–Алдындагъы йылларда кёп тюрлю субботниклер оьтгериле эди, бу йыл нечик бара?
–Биз субботниклерде де ортакъчылыкъ этебиз. Субботниклерсиз де терек орнатывну токътатмайбыз Язбашда Хасавюртдан Грозныйгъа барагъан уллу ёлну бою булан 3000 терек орнатдыкъ. Шолай оьзге чараларда да ортакъчылыкъ этебиз.
–Сени бу ишде ишлейгенинг кёп болмай, орманлыкъ хозяйствода ишлейгенлеге не ёравлар айтма сюесен?
–Мен оьрде де айтдым, орманлыкъланы къоруйгъанлар инг де абурлу адамлар болма герек. Олар агъачлыкълар булан бирге бизин таза гьавабызны, бизин савлугъубузну къоруйлар. Агъачлыкъланы от тюшювден, аврувдан сакълай туруп, гьар йыл майданларын да генглешдире.
Лакъырлашывну язгъан Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,
оьз мухбирибиз.
Суратларда: «Хасавюрт орманлыкъ» деген пачалыкъ идараны ёлбашчысы Марат АХАЕВ; генгешден гёрюнюш.
