Хумторкъали районну янгы башчысы сайлангъанлы арадан юз гюн гетди. Гетген йыл октябр айны 25-нде Хумторкъали район жыйынны депутатлары яшыртгъын тавуш берив булан Салим Шихвалиевич Токъаевни Хумторкъали район администрацияны башчысы этип сайладылар. Янгы сайлангъан районбашчысы 100 гюнню ичинде не иш этгенин, не масъалаланы чечегенин билмеге сююп, бизин мухбирибиз ону булан ёлугъуп, лакъыр этген.
– Салим Шихвалиевич, сиз Хумторкъали районну башчысыны къуллугъуна сайлангъанлы, арадан юз гюн гетди. Шо гюнлени ичинде сизге районда не йимик ишлени этмеге бажарылды? Башлапгъы гюнлерде ишигизни неден башладыгъыз?
– Адатлы гьалда, мен ойлашагъан кюйде, гьар гьакимбашы да янгы ишин оьзю ёлбашчылыкъ этежек коллектив булан таныш болувдан башлайдыр. Мен де биринчилей район къурумланы ёлбашчылары булан таныш болдум, оланы иш ерлерине бардым, коллективлеге оьзюмню де гёрсетдим, оьзлени де гёрдюм. Мен бу къуллукъгъа гелгинче район администрацияда ишлейгенлени кёп азларын тюгюл танымай эдим.
–Район администрацияны къурумлары, коллективлери булангъы биринчи ёлугъувлар нечик оьтдю? Нечик ойлар тувулунду?
– Кёбюсю район къурумланы ёлбашчылары – яхшы иш сынаву бар, бажарывлу адамлар. Ишине жаваплы янашагъан ёлбашчылар. Шолай ёлбашчылар булан ишлемеге, алда токътагъан масъалаланы чечмеге болажакъны англадым.
– Салим Шихвалиевич, оьтген йыл нечик болду? Гёз алгъа тутулгъан масъалалар бары да яшавгъа чыкъдымы? Умуми кюйде алгъанда, не ишлер этилди, къайсылары яшавгъа чыкъмады?
– Мени учун гетген йыл бир тюрлю четимликлер булан башланды. Эки айны ичинде районну бары да масъалаларын къуршамагъа, тюбюне тюшюп ахтармагъа заман къалмады. Эки айны ичинде аслу ишлеге толу кюйде тюшюнме четим. Болса да, къыйын деп айтып, ишлемей турмадыкъ. Налогланы жыйма герек эди. Гьар итнигюн болагъан жыйында шо масъала гётерилип турду. Райондагъы юртланы башчыларына ял тапма къоймай, налогланы жыймакъны борч этип салдым. Оьзге налогланы жыйывгъа байлавлу ёлбашчыланы да гёзюн ачма къоймай ишлетдим. Натижада, налоглардан ва башгъа налог тюгюл гелимлерден район планны 113 процентге толтурду. Янгы 2019-нчу йылда, 2018-нчи йыл булан тенглешдиргенде, налоглар жыйыв 11 процентге артдырылып план салынгъан.
Гетген йыл гёз алгъа тутулгъан масъалалардан яшавгъа чыкъгъанларын айтсакъ, Алмалы юртда 400 яшгъа ери булангъы, бугюнгю талаплагъа толу кюйде жавап береген бек арив школа къурулду. Шо школагъа барагъан ёллагъа асфальт салынып онгарылды. Къоркъмаскъалада 2002-нчи йылдан берли ишленеген школаны къурулуш ишлери тамамланды. Шо школа бу йыл сентябр айда яшланы къабул этежек. Тёбе посёлокда «Шагьарда йимик онгайлыкълар» деген программа яшавгъа чыгъарылды. Шо программагъа гёре посёлокда кёп адамлар яшайгъан уьйлени абзарлары онгарылды.
Гетген йыл «Таза сув» деген программагъа гёре Уьчгент юртгъа ичеген сув тартылма герек эди. Шо ишни бу йылгъа чыгъардыкъ. Ондан къайры да, бу йыл Уьчгент юртда яшлар бавун къурмагъа гёз алгъа тутгъанбыз. Район къурулгъанлы, Уьчгентде яшлар баву ёкъ. Уьчгентни масъалаларыны гьакъында айтгъан заманда, маданият уьюн де эсгермей болмайбыз. Район ачылгъанлы да, мундагъы маданият уью ишлемей. Бу йыл маданият уьюню бинасына уллу ремонтлар этип, ичине гирип олтурма болагъан кюйде онгарма сюебиз. Озокъда, юртну ичиндеги орамланы масъаласы да Уьчгентде бар. Шо ишлер де гёз алгъа тутулгъан.
Бу йыл этилип турагъан ишлени гьакъында айтгъанда, район центры Къоркъмаскъала юртгъа Ленингентден таба ток теллеге багъаналар орнатылып-салынып тура. Юртгъа янгы ерден ток тартмагъа токъташгъанбыз. Юрт къурулгъанлы Къоркъмаскъалагъа ток Шамхал подстанциядан геле эди. Теллени эсги болгъанлыгъы саялы, аз ел чыкъса да, янгур явса да, токлар къайтып къала эди. Юрт учунгъу шо бек агьамиятлы масъала да бу йыл чечилежек.
Тёбе посёлокда йимик, Къоркъмаскъала юртда да «Шагьарда йимик онгайлыкълар» деген программагъа гирип, адамлар ял алмагъа ва спорт булан машгъул болмагъа болагъан кюйдеги бары да онгайлыкълары болдурулгъан спорт стадион къурмагъа токъташгъанбыз. Къоркъмаскъала юртда эки яшлар баву ишлей. Болса да, юрт учун эки яшлар баву азлыкъ эте. Шону гёз алгъа тутуп, бу йыл юртда бирдагъы уьчюнчю яшлар бавун да къурмагъа документлер гьазирленип тура.
Бу йыл этмеге тарыкъ ишлени-проектлени арасында Тёбе посёлокда канализация – нас, ишленген сувланы тазалайгъан къурулушланы битдирмек гёз алгъа тутула. Шолай да, Къоркъмаскъала юртда орамланы масъаласы биринчи ерде деп айтмагъа ярай. Юртну ичиндеги орамлар янгурлар явгъанда къыш ва гюз айларда, машин тюгюл, адам да гьаран юрюп болагъан даражагъа геле. Айтагъаныкъ, ерли къайыры булангъы чакъа янгур-къар явса, хозгъалып, орамлар оюлуп, сув жыйылып, кёллеге айлана. Юртну ичиндеги орамлагъа асфальт салмагъа болар чакъы бюджетде акъча харжлар гёрсетилмей. Шону учун да, орамланы онгарагъангъа учуз токътайгъан ерли материалланы къоллап тегишлемеге сюебиз.
– Эки оьр билимигиз, билимигизге гёре ишлеп турагъан арив ишигиз… Районну башчысыны къуллугъуна конкурсгъа кандидатурагъызны салмакъны себеби недир? Сонг да, шо масъалада уьйдегилер булан разилешдигизми?
– Биринчилей, бизин халкъда – дагъыстанлыларда уллу масъалалар, уллулар, ата-ана булан разилешмей, сорамай туруп чечилмей. Озокъда, сорадым, разилешдим, оланы разилигин алдым.
2004–2018-нчи йылларда темир ёл транспортда тюрлю-тюрлю къуллукъларда Армавир, Белореченск, артдагъы йылларда Магьачкъала темир ёл станцияланы начальнигини къуллукъларында ишледим.
Янгы къуллукъгъа чыкъмакълыгъымны себеби недир деп сорайсыз. Алда ишлеген къуллукъларымда юз адамны башын тута бусам, гьали сайлангъан къуллугъумда – районну башчысы гьисапда, минглер булангъы адамланы яшав-туруш гьалына жавап бермеге, оланы яхшысына-яманына табылма тюше. Районну башчысы гьисапда районну ватандашларына, оьз халкъыма, ахырда юртлуларыма тиеген кёмегим, пайдам кёп болур деп эсиме геле. Озокъда, районну башчысыны къуллугъунда халкъны алдындагъы жаваплыкъ алдагъы къуллукъларымдан эсе кёп керенлеге артыкъ. Атама районну башчысына кандидатурамны салмагъа сюемен деген заманда ол: «Халкъ сагъа инана буса, сайлай буса, мен къаршы тюгюлмен. Сагъа халкъ булан ишлемеге тюшежек», – деди.
– Янгы гелген гьаким оьзюню айланасына янгы адамланы алмагъа гьаракат эте. Район администрацияда шо янындан алышынывлар бармы? Сизин булан ишлеп турагъан командагъа – къурумланы ёлбашчыларыны ишине разимисиз?
– Бугюн мени булан ишлеп турагъан адамлар – кёп йылланы боюнда сынав топлагъан, ишине тюшюнген, районну масъалаларын яхшы англайгъан ёлдашлар. Оланы кёплери магъа мен билмейген, англамайгъан масъалаларда да кёмек этелер. Бугюнгю командамны ишине разимен.
– Артдагъы вакътиде районну юртларында ватандашлар булан ёлугъувлар этип, юртлуланы масъалаларына тынглап, оланы яшав-туруш гьалын билмеге ва районну янындан болагъан кёмегигизни этмеге къаст этесиз. Шолай биринчи ёлугъув Шамхалянгыюрт ва Гьажидада юртланы ватандашлары булан болду. Шо ёлугъувлагъа янгыз бармай, командагъызны да алып барасыз. Юртлулар оьзлени масъалаларын районну къурумларыны ёлбашчыларына тувра сорап, айтып не масъалаланы гётере? Район администрацияны олар гётереген масъалаланы чечмеге имканлыгъы бармы?
– Бары да юртларда бир йимик масъалалар ёлугъа. Ёллар, сувлар, ярыкълар, газлар… Озокъда, лап четим масъалаланы бириси – топуракъ масъала. Шамхалянгыюртну алып къарасакъ, мунда юртну ичиндеги орамланы масъаласы инг биринчи ерде эди. Орамлар, чакъа-таш тёгюлюп, онгарылып тура. Юртну орамларына ярыкълар салмакъ да мунда – инг тарыкълы масъала. Шо ишлени юрютмек учун район администрацияны янындан тийишли харжлар гёрсетилген. Юртну орамларына ярыкълар салынгъан. Шо масъала чечилген деп айтма ярай. Дагъыстанны Гьукуматы да бу йыл шолай ишлеге харжны оьзге йыллардан эсе хыйлы къолай гёрсетген.
– Салим Шихвалиевич, районда янгы къурулгъан ва ишлейген уллу предприятиелер бар. Шо къурулушланы – заводланы район учун пайдасы бармы?
– Шолай къурулгъан ва ишлеп турагъан такъта шиша чыгъарагъан Каспий заводдагъы 400 ишчини 100-вю – бизин районда яшайгъан адамлар. Сонг да, бу заводдан районгъа яхшы налоглар геле. Ишленип битген, гьали заманлыкъгъа токътагъан плита чыгъарагъан «Мараби» завод ишлеме башласа, ондан да районгъа налоглар гележек. Налоглардан къайры да, заводда районда яшайгъанлагъа иш ерлер болажакъ. Тёбе посёлокда емлер гьазирлейген янгы завод къурулуп тура. Йылны ахырына ишленип битмеге герек. Заводда 100-ден де къолай адам ишлежек. Бу да – бизин районну адамлары учун янгы иш ерлер. Сонг да, налоглар.
– Район тезден берли юзюм оьсдюрюв булан белгили болгъан. Шо тармакъны янгыртмакъ учун не иш юрюле?
– Тюз, алдан берли бизин район юзюм оьсдюрюв булан машгъул болгъан. Шо тармакъны янгыртма айланагъанлар да бар. Юзюм бавлар учунгъу топуракълар барысы да дегенлей айрыча адамлагъа-агьлюлеге ижарагъа берилген. Топуракъ оланы къолунда.
Юзюмлюклени сув булан таъмин этивню масъаласы да гьар йыл салына. Бу йыл биз бар насосланы ярашдырып, онгарып, бавлагъа сув бермекни гьайын этмеге сюебиз.
– Республиканы башчыларыны янындан бизин районгъа янашыв нечикдир? Олар бизин масъалаланы англаймы?
– Мен алдындагъы гюнлерде Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Гьажимагьаммат Гьюсейнов булан ёлукъдум. Районну масъалалары гьакъда лакъыр болду. Болагъан кёмегин этмеге сёз берди. Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйыныны Председатели Хизри Шихсайитов да гьали-гьалилерде бизге, районгъа гелип гетди. Ону булан да бизин лакъырыбыз болду. Бизин районну масъалаларын ол яхшы англай. Ол бизге районгъа гьар заманда да кёмек этмеге рази.
Масъалалар кёп. Оланы барысын да районну ватандашлары булан бирликде чечмеге, яшавгъа чыгъармагъа чалышмагъа герекбиз. Биригип ишлесек, не масъаланы да яшавгъа чыгъармагъа тынч болар деп эсиме геле.
Маълумат:
Салим Шихвалиевич Токъаев 1983-нчю йылда июль айны 30-нда Къоркъмаскъалада белгили темир ёл къуллукъчусу Шихвали Токъаевни агьлюсюнде тувгъан.
2000-нчи йылда орта школаны битдиргенде Салим Токъаев атасыны ёлун танглап, Ростов пачалыкъ университетни юклер ташыв управление факультетине охумагъа тюше. 2005-нчи йылда университетни битдиргенде ОАО «РЖД»- деде поездлени юрюшюн кюйлейген къуллукъда иш башлап, бир нече йылны ичинде темир ёл станцияны начальнигини къуллугъуна ерли гётериле. 2017-нчи йылда «Магьачкъала» темир ёл станцияны начальнигини борчларын заманлыкъгъа кютмеге башлай.
Салим Токъаев ишден айрылмагъан кюйде 2015-нчи йылда бирдагъы бир оьр билим ала. Ону агьлюсюнде уьч улан тарбиялана.
Лакъырлашывну язгъан Жават Закавов.
