Адамны яшавуну бир нече канзиси бола. Сабийден уллулукъгъа, оьмюр берилген буса, къартлыкъгъа гелебиз. Яшавну гьар канзисини бир маънасы, аламаты, татыву, татлилиги де боладыр. Шоланы арасында инг агьамиятлы, къужурлу, балики, яшлыкъдыр. Неге тюгюл, инсан яш вакътисинде яшавун оьзю сюйген кюйде къурмагъа, яшав ёлун, касбусун сайламагъа, агьлю къурмагъа къаст эте. Инг къужурлу эсделиклер яшлыкъдан геле. Яшёрюмлер–яшавну алгъа элтеген, ону ал сыдыраларында белсенип турмагъа да герекли умутубуз, аркъа таявубуз.
Гьалиги заманда яшёрюмлеге, жагьиллеге иш ёкъ деп кант этегенлер кёп болса да, далап этип, къасткъылып айланагъанлар иш табып да, яшавда оьз сокъмагъын айырып шогъар токъташып, инамлы абатлар алып юрюйген яшёрюмлерибиз де бар. Яшавну къайсы тармагъында да касбучулар тарыкълы экенни эсге алып, оьзю бажарагъан ишни намусу булан кютюп юрюсе, эл арада абуру да болур, ишсиз яшёрюмлер де аз болур.
Гьар йыл июн айны 27-синде Россияны яшёрюмлерини гюню белгилене. Яшёрюмлени чагъына къарамайлы, гёнгюллю яш адамланы, шоланы арасында оьзюмню де шу гюн булан гьакъ юрекден къутлайман.
Россияны яшёрюмлерини гюнюню алдында гьар тюрлю тармакъда чалышагъан жагьил адамлар булан ёлугъуп, гележекде муратларына, яшавгъа къаравларына байлавлу соравлар бердим. Шоланы охувчуланы тергевюне де беремен.
Арсен Гьасанов 1990-нчы йылны январ айыны 26-сында тувгъан. Буйнакск шагьардагъы 9 номерли школаны 2007-нчи йылда битдирген. Ондан сонг Санкт-Петербург медико-социал институтгъа охума тюшген. Гетген 2018-нчи йылда эсгерилген институтну тамамлап, гьали Биринчи Санкт-Петербург пачалыкъ университетде медицинаны терапия бёлюгюнде ординатурада билим ала. Елизаветинская больницада да чалыша, уьйленмеген.
–Арсен, врачны касбусун оьзюнг сююп сайладынгмы?
–Сайладым десем де ялгъан болмас, врачны касбусун сайлагъанымны кёп себеплери бар эди. Тек инг де аслу себеби–мени касбумда, гертилей де, адамлагъа кёмек этмеге болагъанлыгъым.
–Яшавда не йимик масъалалар сени талчыкъдыра?
–Мени оьзюмню гьакъымда айтгъанда, артыкъ талчыкъдырагъан оьзюмню яшавлукъ уьюм ёкълугъу ва къардашларымны гьали де неге къатын алмайсан деген соравлары (кюлей).
–Оьзюнгню яшавунгда нени алышдырар эдинг?
–Яшавда не де бола, яхшы да болгъан, яман да, гьёкюнчлер де болмай къалмагъан. Тек шоланы кёмеклиги булан адам болгъанман деп айтмагъа ярай. Шо саялы алышдырар эдим деп айтмагъа зат ёкъ.
–Россияда июн айны 27-синде гьар йыл Яшёрюмлени гюню белгилене. Сагъа шону агьамияты бармы?
–Мени учун гьар гьар гюн йимик бир маъналы.
–Гележекде не йимик муратларынг, умутларынг бар?
–Умутларым яшав булан байлавлу. Башлап ординатураны битдирмек, касбугъа ес болмакъ. Сонг касбума гёре ял тапмай ишлемек.
Мени соравларыма «жавапгъа тутулгъан» яшёрюмлени арасында Къарабудагъгент юртлу Гюлмира Алчагъырова да бар. Ол алдындагъы гюн Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус-дагъыстан бёлюгюнде дипломлукъ ишин уьстюнлю кюйде якълады. Уьйленген. Агьлюсю булан бир яшын оьсдюре.
–Гюлмира, муаллимни касбусун оьзюнг сююп сайладынгмы?
–Мен гиччиден берли муаллимни касбусун бек сюе эдим. Гьатта уьйде менден гиччи къызардашымны дарсларынгны эт деп муаллим йимик уьстюнде тура эдим. Огъар кёмек эте эдим. Школада да тил ва адабият дарсланы кёп сюе эдим. Шолай да, мен заочно экономика факультетде охуйман. Онда охумагъа гьали де бир йылым бар. Гьалиге муаллим болуп ишлежекмен.
–Сени яшавда не йимик масъалалар талчыкъдыра, ойлашдыра?
–Муаллимни касбусуну абуру тюшюп барагъаны. Бизин пачалыкъда муаллимни де, врачны да хадирин билмейгенлиги алапаларыны оьлчевлеринден де белгили. Шо саялыгъа муаллимни касбусуна да охумагъа бармагъа яшлар гьасирет тюгюл. Тек Дагъыстангъа билимли, бажарывлу касбучулар герек. Яшланы гележеги, билим алыву яхшы касбучулардан гьасил болагъанны билебиз.
–Оьзюнгню яшавунгда нени алышдырар эдинг?
–Оьзюмню яшавума бек разимен. Охуй туруп да агьлюм бар, яшым бар.
–Сени учун яшёрюмлени гюнюню не маънасы бар?
–Яшёрюмлерден бизин пачалыгъыбызны, республикабызны гележеги гьасил. Яшёрюмлеге тийишли онгайлыкълар, иш ерлер болдурмагъа герек. Охуп билим алгъан, тек ишсиз къалгъан яшёрюмлер кёп бар. Яшёрюмлени гюнюнде биз оьзюбюню пикруларыбызны, ойларыбызны айтып билдирме, гёрсетме герекбиз.
–Гележекде не йимик муратларынг, умутларынг бар?
–Гележекдеги муратларым мени касбум, яшав ёлум булан байлавлу. Мен бакалавр, сонг магистр болуп дазуланып къалмайлы, илму ёлда да чалышма къастым бар. Адам бир ерде токътамай, гьар заман билимин, англавун оьсдюрмеге герек. Касбума гёре ишлемек, билимлеримни артдырмакъ гёз алгъа тутгъан муратларымны биринчиси гьисаплана. Тек инг аслу мурадым шулай: мен анаман ва умутум–яшларыма лайыкълы тарбия бермек. Мен оьзюм муаллим де болгъан сонг, яшларымны билимсиз, тарбиясыз къоймагъа магъа ошамай.
Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус-дагъыстан бёлюгюн бу йыл тамамлагъан Камила Исаева да мени соравларыма жавап берди. Камила Исаева Бабаюртда тувгъан ва оьсген.
–Камила, сен де муаллимсен, бу касбуну оьзюнг сююп сайладынгму?
–Атам-анам мени доктор этмеге бек къаст этди. Тек юрегингде сююв, гьасиретлик болмаса не пайда? Мен гиччиден берли муаллим болмагъа сюе эдим. Шолай, Дагъыстан пачалыкъ университетге тюшдюм. Адабиятны кёп сюемен. Китапланы арасында оьсгенмен. Орус тил ва адабият дарсланы кёп сюе эдим.
–Яшавда не йимик масъалалар сени талчыкъдыра?
–Бизин яшавубузда кёп тюзсюзлюклер бар. Охуйгъан вакътимни ичинде нече тюрлю адамлар булан ёлукъдум. Яман адамлар да бар, яхшылар да бар. Яхшы адамланы эсгермеге сюемен. Магъа оьзюню студентлеге тюз, гьакъ юрекден янашыву булан дарс беривчюбюз, кафедраны заведующийи Агъарагьим Магьамматович Солтанмуратов бек таъсир этди. Гертиликни сюеген, терен гьакъыллы адам. Бизге бакъгъан якъда бир де тюзсюзлюгю болмады. Йылатгъан дарс беривчюлерибиз де болду.
–Яшавунгда нени алышдырар эдинг?
–Шо гьакъда ойлашмагъанман. Шуну алышдырар эдим деген ой гелмеген.
–Яшёрюмлени гюнюню сени учун не маънасы бар?
–Яшёрюмлер дегенде, жагьиллер жамият арада оьзюн тутуп билмейгенлигин эсгермеге сюемен. Кёп эрши ишлени этеген, онгуз сёйлейген жагьиллер ёлугъа жамият арада. Бир-бирде шолагъа къарап, чыдап болмай, барып айып этейим деп эсиме геле. Яшёрюмлени гюнюнде оьзюмню тенглилериме, яшёрюмлеге халкъ арада эрши гёрюнеген ишлени этмегиз, сёйлейгенде, ойлашып сёйлегиз, оьзюгюзню лайыкълы кюйде тутугъуз деп айтмагъа сюемен.
–Гележекде алдынга салгъан не йимик муратларынг бар?
–Мени муратларым мени йимик кёп къызланыкине ошайдыр. Гележекде агьлю къуруп, яшларым болуп, яхшы ана болмакъ. Шолай да, муаллим болуп ишлемек, яшлагъа билим бермек.
Мен ёлукъгъан яшёрюмлени арасында Абдулгьамит Багьавутдинов да бар. Абдулгьамит Магьачкъала шагьарда тувгъан. Ерли 46 номерли школаны 9 класын битдирген ва Магьачкъаладагъы финанс-экономика коллежге охумагъа тюшген. Коллежни тамамлагъан сонг оьр билим алмакъ учун Дагъыстан юрт хозяйсто академиягъа тюшген. Оьр охув ожакъда охуй туруп, 20 йыллыкъ чагъында уьйленген. 1 яшы бар. Гьали буса Абдулгьамит Магьачкъаладагъы «Мени документлерим» деген МФЦ-де операторну къуллугъунда чалыша.
–Абдулгьамит, сени замандашларынга берген соравлагъа сагъа да жавап бермеге тюшежек. Касбунгну оьзюнг сююп тангладынгмы?
–Гьали ишлейген еримде оьмюрюмню ичинде ишлеп турмагъа хыялым ёкъ. Тек сююп сайладым. Гьаммалчы болуп ишлегенден эсе, акъ гёлек де гийип, адамланы арасында ишлемекни арив гёрдюм. Мунда кёбюсю жагьиллер ишлей. Сынав алмагъа онгайлы ер. Гележекде башгъа ишге тюшсем де магъа пайдалы болажакъ. Мунда ишлей туруп, адамлагъа пачалыкъны янындан не йимик къуллукълар этилегенни билмеге боласан. Мен авур ишден де къачмагъанман. 14 йыллыкъ чагъымдан тутуп оьзюмню кисе харжыма къазанып юрюгенмен. Саман керпич де гесгенмен, шоланы машинлеге де юклегенмен, базарда гьаммалчы болуп да чалышгъанман. Магъа акъча тарыкъ болгъанда, атам-анам акъча берип болмайгъанлыкъдан тюгюл, оьзюм къазанмакъны арив гёрюп.
–Сени яшавда не йимик масъалалар талчыкъдыра?
–Биринчилей, бизде юрюлеген урушбатчылыкъ. Тек урушбатчылыкъгъа ёл бермейген, пуршав этеген бизин къурум бар. МФЦ-лерден таба адамлар харжсыз герекли документлени гьазир этип, къуллукъларын кютюп бола. Шолай да, Россияны халкъы ярлы яшайгъанлыкъ. Бизин табиат байлыкълагъа, запаслагъа гёре халкъны къазанчы да, алапалары, яшав онгайлыкълары да кёп оьрде болмагъа герек эди. Пенсионерлеге яшамагъа бек къыйын. Муаллимлер, врачлар, башгъа касбучулар да аз алапалар алагъанлыгъы.
–Яшавунгда нени алышдырар эдинг?
–Яшавда хаталарым болмай да къалмагъан. Шоланы да тюзлегенмен. Къалгъан бары затгъа разимен.
–Яшёрюмлени гюнюню сени учун маънасы бармы?
–Бир маънасы да ёкъ.
–Гележекде алдынга не йимик муратлар салгъансан?
–Муратларым– Наполеоннуки йимик (кюлей). Гертисин айтсам, тарчыкълыкъда тюгюл, барлыкъда яшамакъ, яхшы къазанмакъ. Мен оьзюм бай болмакъ мурат булан тюгюл, агьлюм, яшларым, атам-анам, мен оланы биргине-бир уланыман, аркъа таявуман. Олар яхшы, лайыкълы кюйде яшасын учун. Шолай да, кёмек излейген, етишип болмайгъан адамлагъа кёмек этип болмакъ учун. Гьали мен кёп акъча къазанмасам да, тарыкълы болгъанда, адамлагъа кёмек этмеге къаст этемен. Биз садагъа этгенге гёре, бизге дагъы артыгъы булан Аллагьутаала къайтара. Касбумну эсгергенде, МФЦ-де ишлейгеним 3 йыл бола. Сынавум бар. Мунда башгъа къуллукъгъа чыгъарса, ишимни узатажакъман. Бажарылса, мени касбума гёре бир министерликге ишге чыкъма къастым бар.
