Яш вакътиде доктордан арек турсанг да, уллу бола туруп, аврувлар чыкъма башлай ва оьмюрюнгню къалгъан яны шолар булан гете десе де ярай. Озокъда, олар да гьар гезикде кёмек этме болмай къала, буса да халкъ оланы ишине уллу разилик билдире. Айрокъда юртлу докторлагъа. Олагъа гече-гюн де ял ёкъ деме ярай. Бир къурдашым айтагъанда йимик, оьзлени хоншусундагъы докторну къапусу къагъылмагъан гече болмай. Мен медицина масъалаланы гьакъында Ботаюртдагъы больницаны баш врачы Айшат Саликова булан лакъыр этемен.
– Айшат, юртда врач болуп ишлеме къыйын, гече-гюн токътав ёкъ дейгенлер бола. Гертиден де, ишигиз къыйынмы?
–Тынч деп айтып да болмайман. Гьар адам да бизге уьзюрлю болмаса гелмей. Аврув да гече гючлене. Олар доктордан кёмек излеп геле. Шагьарда аврувну больницагъа алып бара буса, юртда ериндеги докторгъа бара, кёбюсю гезиклерде шо да гече бола. Бизин ишибиз шолай, бизге гече-гюн, байрам, сонгугюн яда къаттыгюн болмай. Касбубузну да гьар адам сююп сайлагъанбыз, шону учун да биз ишни эринмей этме герекбиз.
Бизин ишибиз больницада адамланы къабул этген булан да битмей, авур аврувланы уьйлерине барып бакъма герек, школадагъы яшланы тергеме тюше. Балики, шону учундур, яш докторлар юртлагъа гелме сюймей, шагьарларда ишлей, ишин де этип, уьюне бара ва дагъы гюн ишге баргъанча рагьат тура. Юртда гьал башгъа, мунда бизин телефонубуз сёнме де ярамай, бир айтгъандокъ аврувгъа етишме герекбиз. Докторну къапусу къагъылмагъан гече болмай деме ярай. Биз къарамасакъ, ким къаражакъ авруйгъанлагъа? Арадан кёп йыллар гетгенде ойлашасан, биз гюндюзлер уьйден ишде кёп турабыз, шону учун да ишлейген ерибизни экинчи уьюбюз деп гьисаплайбыз.
– «Экинчи уьюгюзде» толу ишлемек учун бары да зат етишеми?
– Бугюнлерде юрт больницаларда ишлемек учун бары да имканлыкълар болдурулгъан, ингдеси, ЭКГ, анализлени этеген лаборатория, тиш докторланы кабинетлери ишлей. Гьали-гьалилерде министерлигибизден яшланы тергемек учун УЗИ аппарат гелди. Бираз алда шо ишлени этмек учун да шагьаргъа барма тюше эди. Диспансеризацияны да юртда этме бола, ингдеси, аврувгъа заманында етишмек, заманында этилинген кёмек адамны оьлюмден къутгъарыв демек бола. Айтагъаным, докторлагъа оьзлени борчларыны гьайында яшама герек бола. Авруву булан гелген адамлагъа илиякълы янашма герекбиз. Уллу адамлар оьзлени аврувундан къайры да, яшаву, яшлары ва оланы авлетлерини гьакъында лакъыр эте, олагъа тынглама, билеген кюйде жавап берме герексен. Врачгъа, бир янындан, психолог да болма тюше.
–Гьали сиз Дагъыстанны савлукъ сакълав министерлигини янындан больницагъа къарав нечикдир, кёмек этилеми?
–Гёрсетилген кёмеклер этиле. Алда биз район администрациягъа таби эдик, шо заманда къыйынынгны-тынчынгны етишдирме рагьат эди. Больницаны экинчи къабатында терезелер чирип турагъанда администрациягъа билдирген эдик, шоссагьат 10 да терезени алышдырды. Больницаны ичин-къырын, айланасындагъы тазалыкъны оьзюбюзню гючюбюз булан юрютебиз. Больница тазалыкъны атаву йимик болма герек. Озокъда, биз шагьарлардагъы уллу больницаларда йимик аппаратура болгъанны сюебиз, лабораториябызгъа биохимия анализлер этмек учун янгы техника буса яхшы эди, мебелибизни ярай эди алышдырмагъа. Тек болдурулгъан кёмекге де шюкюрлюк этебиз. Ал заманлардан гьали ясандырылгъан кююбюз бек яхшы.
–Район больницабыз ёкъ экенге, гьар юртда тюрлю-тюрлю аврувлагъа ерлер этген эди. Сизде нечик аврувланы къабул эте? Сонг да, сиз янгыз юртдагъыланы къабул этемисиз?
–Бизин больницада аврувлар учун 40 ерибиз бар. Артдагъы йылларда шолардан он беш ерни юрек аврувлагъа гёрсетген, къалгъан ерлер – башгъа аврувлагъа. Гьали 1-нчи февральдан тутуп, 25-не ерли сав сутка турагъанлар учун деп белгиледи, 15 ерни гюндюз гелип гетегенлер учун гёрсетген.
Юртдан къайры да, бизин больницада Умашавулдан, Муцалавулдан, Байрамавулдан, Покровскоеден, Абдурашитотардан, Бабаюртдан, Хасавюртдан гелип ятагъанлар да бар. Айтагъаным, ер бар буса, аврувну къабул этмей къоймайбыз. Сёз ёругъуна гёре айтсам, гетген йыл бизин больницада 618 адам къолай болуп чыкъгъан. Юрт больницагъа шо яман натижа тюгюл.
–Дарманлар етишеми?
–Дарманлар толу кюйде етишмей, шону учун да бир-бир гезиклерде аврувлар бизин англамай къалалар. Бизге гёрсетилген дарманлар геле, биз де шоланы къоллайбыз. Аврувлар сатып алагъан гезиклер де бар. Шону булан мен бирдагъы кёп заманыбызны алагъан «къыйынлыкъны» эсгерме сюемен: шо да – кагъыз ишлерибиз. Бир аврувну гьакъында картасына язгъандан къайры, бир нече журналлагъа да язма тюше. Бир башлап къол булан язабыз, сонг компьютерге гийиребиз, дагъы да кагъызгъа чыгъарып гьисап беребиз.
–Юртда сизге къайсы аврувлар булан кёп геле?
–Биринчи ерде – юрек аврувлар. Бизин больницада шолай аврувлар учун 15 адамгъа ер ачгъаны да негьакъ тюгюлдюр. Шекер аврувдан гелегенлер де кёп бола, тыныш алывдан къыйналагъанлар геле. Мен бир затгъа тамаша боламан: юртда йылда бир керен тергетме болагъан имканлыкълар да бар туруп, адамлар янгыз авругъанда геле. Дагъы да тамашасы, аврувуна чыдама болмагъанда гелтирелер. Шолай заманда аврувну къолай этме бек къыйын бола. Ботаюртдагъы больницада бугюн 48 адам ишлей. Больницада 2 тиш доктор, гиччи яшлагъа къарайгъан 2 врач, 2 терапевт, бир ятывлагъа къарайгъан врач, 2 тиштайпалагъа къарайгъан врач, ЭКГ этеген врач, лабораторияда бирев ва шолай башгъалары ишлей. Бары да иш шоланы бойнунда, шолар аврувланы гьалына да, къолай болувуна да жаваплылар.
– Айшат, медицинаны нечик сайладыгъыз, ёлугъузну биринчи йылларында ким кёмек этди?
–Мени атам-анам медицина къуллукъчулар эди, шону учун да гиччиден берли юрегим медицинагъа тартгъан. Шогъар бир де гьёкюнмеймен. Ёлумну башында магъа юртлу Багьав Алевович Къайырбеков кёп кёмек этди, ол да, мен де терапевтлер эдик. Институтну битип гелген къызъяш не биле, ону насигьатлары магъа бек пайдалы болду. Заманлар гете. Уллу врачлар гете, орнуна яш касбучулар геле. Гьали бизге оланы уьйретме тюше. Гьали уллулардан тиш доктор Гюлияр Гьюсейнова къалгъан. Къалгъанлары – яш касбучулар. Мени уьч де авлетим – медицина къуллукъчулар, врачлар, шолар медицинаны да менден гёрюп сайлагъандыр. Олар мени ёлумну тангладылар. Бир къызым Москвада Пироговну атындагъы больницада ординатураны битдирип, Эндирейде акушер-гинеколог болуп ишлей, экинчиси Ботаюртда терапевт ва уланым да юртда УЗИ-ни юрюте.
– Бир вакътилерде сизин больницада «скорая помощь» машин бар эди, гьали гёрюнмей…
–Алда районну «скорая помощь» станциясы барда шолай этген эди: Яхсайда, Ботаюртда ва Кёкрекде бирер машин бар эди. Шо тюз де дюр эди. 3-4 йыллар алда район ва шагьар станцияланы къошгъанда, шолар къайтарылып алынды. Машинлени кёплюгюнден, «скорая помощь» шагьардан чыгъып битгенче 15-20 минутлар къала. Алда къайсы бойдан билдирив болса, шо бойдагъы машин тезликде етише эди. Бизин ишибизде авур аврувгъа тез етишмекден кёп зат гьасил бола. Гьали алдагъы кюйге тюшген. Натижада шу ердеги Ботаюртгъа етишгенче кёп заман гете.
– Гьали юртларда ишлеме сюймейгенлер кёп экенге «миллионлар» берип де иштагьлы этме къарай. Охуп битип ишлеме гелгенлеге не етишмей?
–Бизде де шолай гелгенлер дёртев бар. Шолагъа башлап сынав етишмей, чыдамлыгъы ёкъ, алдагъы врачларда йимик тюгюл, жаваплыгъы осал… Гючден ишлетегенде йимик айланалар. Медицинагъа барма сюеген гьар адамны да шо касбугъа яшдан берли гьаваслыгъы болма герек, адамланы ва ишин сюйме герек.
–Врач болма сюегенлеге нечик насигьатлар берер эдигиз?
–- Школадан башлап яхшы охума герек, химияны, биологияны бек билме, гьар якъдан да англаву бар адамлар болма герек. Гьали медицина оьр охув ожакъларда уьч аслу факультет бола – лечебный, яшланы багъагъан ва тиш докторлар гьазирлейген. Лечебный факультетден терапевтлер, хирурглар, эндокринологлар, гинекологлар ва башгъа касбучулар чыгъа. Шону учун да башлап охума баргъанча, гьар адам оьзюне сорав берме герек, сав оьмюрюн шо касбугъа берме гьазирми? Башлап шо ишни сюйме герек.
– Больницагъа тюшмесин учун адамгъа нечик яшама герек?
–Тергевлерден гьар йыл оьтме герек. Бирев айтгъан эди деп, оьзю оьзюн къолай этме къарама ярамай. Аз авругъандокъ да, врачны чакъырма яда больницагъа гелме герек. Итнигюн барарман деп къойма ярамай. Савлукъгъа пайдалы чараланы этме герек: сигарет тартма ярамай, ичме ярамай, спорт булан машгъул болма герек. Айтардай семизликден «къачма» герек. Бажарыла буса, кёп геч ашама ярамай, геч ашама тюшсе, енгил ашлар сайлама тюше. Буюргъаны болар деп къоюп къойма ярамай…
Бизин маълумат:
Айшат Абдулгьамитовна Саликова Яхсайда тувгъан. 1980-нчи йылда юртда орта школаны битген ва Дагъыстан медицина институтгъа охума тюше. 1988-нчи йыл шо институтну битдире, башлап интернатураны Хасавюртдагъы шагьарда оьтгере, сонг буса Ботаюртдагъы больницада терапевт болуп ишлеме башлай. 1993-нчю йылдан берли – шо больницаны баш врачы. Къайратлы загьматы учун огъар «Дагъыстанны ат къазангъан врачы» деген ат да берилген, ол «Россияны савлукъ сакълавуну отличниги», оьр категориялы врач, кёп тюрлю гьюрметлев грамоталар булан да савгъатлангъан. Уьч авлетни анасы.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ, оьз мухбирибиз.
Суратларда: Айшат Саликова;
А. Саликова оьзюню коллективи булан.
