«Ортакъ иш учун жаны авуртагъанлар аз болгъан»

       – Бадир Шагьболатович, Уллу Ватан даву битгенли 70 йыл бола. Сиз буса о давну ортакъчыларыны списогун этесиз. Бу заман болгъанча оланы атлары белгили тюгюлмю эди?

    – Кёплер йимик, мени атам да шо давда ёкъ болгъан. Мен ону бетин де гёрмегенмен. Шону учун о давну эсделиги мени юрегимде гьар заман да яшагъан. Давну ортакъчыларыны списогун этегенимни себеби де – гьали болгъанча оланы бары да жыйылмагъан, гьатта Эсделикни китабына да бизин юртлулар бары да гирмеген. Биринчилей, Эсделикни китабыны янгысы чыгъагъанда шонда бары да хамаматюртлу давну ортакъчылары болгъанны сюемен. Экинчилей, шоланы толу списогун юртну маданият къаласына  ва школагъа илмеге сюемен. Къой, яш нас­лу оьзлени бугюнгю парахат яшаву учун къан тёкгенлени унутмасын ва дав нечик уллу балагь экенни  гьаман да  эсде сакъласын.

    – Сиз хыйлы йыллар школада ишлеп, бир нече нас­луланы охутгъансыз, тарбия бергенсиз. Тенглешдирип айтгъанда, гьалиги охувчу яшланы алдагъылардан не йимик башгъалыкълары бар?

    – Кёп башгъалыкълары бар. Гьалиги яшлар охув якъдан осал, тек тарбиясы бир-бир якълардан артыкъмы экен деп эсиме геле. Бугюн яшлар барысы да шо Интернетге, телефонлагъа бакъгъан. Интернетден таба олар кёп затны уллулардан яхшы да биле. Охуву осал болгъанына да янгыз яшлар оьзлер ва оланы ата-аналары  гюнагьлы десек, дурус болмас. Мунда бизин пачалыкъ билим берив, тарбия масъалалагъа тийишли агьамият бермейгенин де эсгерме тюше. Шо гьалны халкъ да, яшлар да эс эте ва шо себепден, янгыз муаллимлени тюгюл, билимни, охувну абуру да тёбен тюше. Яшлар охумаса да яхшы яшама бажарыла деп инанма башлай ва айланадан шогъар кёп мисаллар да гелтирелер.

    – Яшланы тарбиясын макътадыгъыз. Шону себеби недир? Динни таъсиридир? Алдын буса яшланы школада лап алдын пионер къурум, комсомол тарбиялай эди.

    – Биринчи ерде, озокъда, динни таъсири. Яшлар оьз­лер де, ата-аналар да артдагъы 20 йылны ичинде динге бек къайтып тура. Шо яхшы. Динни таъсиринден гьали жагьиллени арасында ичегенлер, 20–30 йыллар алдагъы заман булан тенглешдиргенде, шайлы аз болгъан. Шо себепден уру да кемиген, ёкъ десе де ярайгъан кюйде. Дагъы мисаллар да гелтирме болабыз. Бизин ата-бабаларыбыз да бусурман динге къуллукъ этип, исламны таъсирини тюбюнде яшагъан. Бизде, башгъа юртларда йимик, вагьгьабылар да ёкъ. Шо да бек яхшы. Сен эсгереген пионер, комсомол къурумлар гьали унутулгъан, тек шолар болмаса да, шолагъа ошайгъан къурумлар бар эди буса, тарбиялав иш учун оланы да уллу къошуму ва пайдасы болар эди.

    – Динни гьакъында айтгъанда, Хамаматюртну халкъы бир заманда да динге артыкъ бек берилген болгъан деп эшитмегенмен. Гьали де шолайдыр. Шону булан бирге, Хамаматюртну халкъы бир-бирине бек бавурлу, бир-бирин тута. Шогъар да янгыз дин себепли тюгюл деп эсиме геле…

    – Тюз айтасан, хамаматюртлулар бир-бирине бек бавурлу. Шону башгъа юртлулар да эсгере. Шогъар да бир нече себеплер бар. Хамаматюртлулар тарихинде кёп къыйынлыкълар гёрген. Эки керен юртну сув алып, ону ерлешген ери алышынгъан. Юртлулар къыйынлы гюнлерде оьз гючюне таянып, бир-бирине кёмеклешип, жамияты сыкълашгъан. Адамлар шону унутмай ва гюню гелсе, гьали де яхшыгъа да, ямангъа да табылып, жамият бирлигин гёрсете. Ондан къайры да, хамаматюртлулар алдан берли де эп бола туруп, къыргъа къыз да бермей, къырдан къыз да алмай. Гьали, тюзю, шолайлар аз чы болгъан. Нечик алай да, юртну кёп яны – къошулгъан къардашлар. Шо да татывлукъну, бирликни болдура. Дагъы да, бизде алдан берли сакълангъан уллулагъа абур этив, булкъа, чарасызлагъа къол ялгъав йимик ва оьзге тюрлю яхшы адатлар гьали де ташланмагъан.

    – Шо яхшы адатлар гьали оьлюп барагъан йимик тюгюлмю?

    – Нечик оьлмесин?! Тойларыбыз орус кюйге айланып битгенни барыбыз да гёрюп турабыз. Агьлюлерде эр-къатынны аралыкълары, яшланы тарбиялайгъан кюйлер де орус ва европа къайдалагъа айланып тура. Шогъар да лап алдын шу гече де, гюн де ишлеп турагъан телевизорну таъсири тие. Шондагъы биябурлукъ саялы агьлюдеги уллулар да, яшлар да бирче телевизоргъа къарап болмайлар. Оьзюбюзню милли къумукъ адатларыбыз унутула барагъанына пачалыкъны законларындан, телевидениеден къайры, динни, шариатны таъсири гючленгенлик де себепли. Шариат гючленген сайын, таза къумукъ яда юрт адатларыбыз унутула бара. Бир якъдан, орус-европа культура, бирдагъы якъдан, ислам яда арап мердешлер бизин кюрчю милли мердешлерибизни оьлтюре.

    – Бадир Шагьболатович, дагъы да совет заман булан тенглешдирип айтсакъ, юртлуланы яшавлукъ гьалы нечикдир?

    – Бир якъдан къарагъанда, адамлагъа гийме де бар, ашама да бар. Гьар абзаргъа дегенлей машин тартылгъан. Эки агъа-ини бир абзарда яшайгъан гезиклер де аз ёлу­гъагъан болгъан. Озокъда, аз буса да, амалсыз яшай­гъанлар да бар. Болса да халкъны кёп ягъыны яшаву, мен ойлашагъан кюйде, яман тюгюл. Тек адам деген шолай зат: болгъан сайын дагъы да кёп сюе. Хоншусунда бар затны алма, къардашыныки йимик уьй этме яда машин алма талпына.
    Юртну гьалын айта бусанг, яшав алгъа юрюй. Юрт да генглешген. Орамлар тегишленген, асфальт салынгъанлары да бар. Алдын орамлардагъы балчыкъдан, шапырандан юрюп болмай эди. Аз заманны ичинде беш булакъ сув чыгъарылды. Къайсын бирин айтайым?

    – Халкъны яшавун къолайлашдырмакъ учун ерли гьакимлер, юртну башчысы бары да болагъанын этеми? Халкъ разими гьакимлеге?

    – Юртну гьакими бизин алдыбызда оьсген яш. Юртну башы этип де ону халкъ сайлагъан. Чабып айлана, тек о да янгыз, сюйсе де, бары да затны этип болмай. Ону уьстюнде де гьакимлер, тюрлю-тюрлю ёл бермейген законлар, инструкциялар бардыр. Тек гьакимлеге (янгыз бизин юртда тюгюл, оьрдегилеге де) разисизлик бары герти, болма да герек. Дагъы ёгъесе олар  оьз борчларын унутма болалар.

    – Бадир Шагьболатович, Хамаматюртда къумукълардан къайры, алдан берли ерли халкъ булан бирче яшайгъан мычыгъышлар да, гетген асруну 50-нчи йылларында гёчюрюлюп гелген даргилер де бар. Шо миллетлени арасында татывлукъ бармы?

    – Мычыгъышлар булан чы биз гьаман да бир халкъ йимик яшагъанбыз, миллет айырмагъанбыз. Даргилер булан да къумукъланы аралыкълары яман тюгюл. Бир-биревню яхшылыгъына-яманлыгъына юрюйбюз. Къыз берип – къыз алгъанлар да бар. Алдын, олар янгы гелген йылларда, жагьиллени ябушувлары бола эди. Сонг бир-биревню таный туруп, гьариси оьз ерин табып токътадылар.

    – Сиз къумукъ халкъны къысматыны гьакъында охуп да, эшитип де яхшы билесиз. Шо гьакъда язма да язгъансыз. Нечик ойлашасыз, къумукъ халкъны гючлю ва осал ерлери нелердир?

    – Къумукълар гьаманда да законгъа тынглап юрюген. Пачалыкъны законлары гючлю заманда къумукълагъа яшама тынч болгъан деп эсиме геле. СССР бузулуп, халкъгъа эркинлик берилип, законлар да ишлемейген девюр гелгенде, бизин халкъгъа къыйын болду. Дагъы да, къумукъланы гючлю ерлери – саламатлыкъ, намус, сутур-тиленчи тюгюл. Осал ерлерин сорай бусанг, мен шогъар осаллыкъ деп айтмас эдим… Къумукъ халкъ шо пачалыкъгъа, законлагъа артыкъ инангъанлыгъындан кёп затны тас этди.
    Дагъы да, бизин халкъ бир-бирин тутмайгъаныны гьакъында кёп айтыла. Мен де шолай ойлашаман: бирлик ёкълукъдан къайры, бир-биревге чатакъ салагъанлар кёп. Арт вакътиде къумукълар авлакъда ишлеме сюймейген болуп къалгъанын да барыбыз да гёрюп турабыз. Тавдан гелгенлер бизин топуракъланы ижарагъа да алып ишлете. Сонг топуракъны есилери – ерли халкъ гелгинчилеге ялчылыкъ этеген бола. Шогъар да, бир-бир  оьзге кемчиликлерибизге де лап алдын биз оьзюбюз гюнагьлыбыз. Юртгъа машинлер булан гелип, картоп, согъан ва башгъа овощланы, емишлени сатагъан къотанлардан гелген тавлулар бола. Юртлулар гезикге туруп шоланы алалар. «Ва, уьюгюз йыгъылмагъырлар, сизин оьзюгюзню бавлары­гъызны чы халта басып тура, картоп оьсдюргени не болсун, чачыгъыз, болдуругъуз», – деп де йиберемен шолайлагъа.
 
    – Бизде миллетни масъалаларын чечмек учун деп къурулгъан тюрлю-тюрлю гьаракатлар, къурумлар бар. Халкъгъа шоланы ишини пайдасы тиедир деп эсигизге гелеми?

    – Тюзюн айтсам, мен шоланы «Тенгликден» къайрысыны гьаракатын эс этмегенмен. Бирлерини гьакъында заманда бир газетлерден таба охуп биле бусам да, шоланы гьакъында айтма  болмайман. «Тенглик» халкъны уятды, кёп масъалаларыбызны гётерип, гьакимликни алдына салды. Биз умут этеген кюйдеги уьстюнлюклеге етишмесек де, миллет гьисапда барлыгъыбызны гьис этдик. Гётерилген масъалаланы ахырына чыкъмагъаныбызгъа да мен, бир-биревлер йимик, шо къурумну башын тутгъанланы айыпламайман. Савлай халкъ да гюнагьлы.
    Салав Алиевни де мен таныйман, университетде бизге дарс берген. Миллети учун жанын берме де гьазир адам. Мен шогъар инанаман.

    – Юртлуланы гьакъында айтгъанда, сизин лап талчыкъдырагъан зат недир?

    – Ортакъ ишге, юртгъа юреги авуртагъанлар, гележекни гьакъында ойлашагъанлар аз болуп бара. Гьайсызлыкъ, айсенилик, янгыз оьз башыны гьайын этегенлик артгъан. Бир мисал гелтирип къояйым. Биз лакъырыбызны башлагъан давну ортакъчыларыны списогун этме урунгъаным биринчи йыл тюгюл. Барысыны да адамларына билдиргенмен: суратларын ва билеген маълуматларыгъызны гелтиригиз деймен. Кёплер гелтирмеген. «Шо негер тарыкъ?» – деп бетиме айтагъанлар да болгъан. Артымдан чы дагъы да яман этип айтадыр. «Этме иши ёкъ, уллу болгъанда тайышып тура, бош адам», – дейгенлер де бардыр. Болса да, мен шу башлагъан ишимни ахырына чыкъма гьаракат этежекмен..

    – Бадир Шагьболатович, сиз шо ишни ахырына чыгъажакъгъа инанаман. Шону ва башгъа жамият учун пайдалы ишлеригизни уьстюнлю кюйде тамамламагъа сизге савлукъ да ёрайман!

    Савболугъуз!

    – Сен де савбол!

 
Лакъырлашывну юрютген
Рашит ГЬАРУНОВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля