Къувунлу гьал булан байлавлу ойлар

Ругьаният МУСАЕВА .


Болуп турагъан гьалгъа толу багьа бермек, озокъда, политологланы иши. Бир макъала булан да бютюн гьалны гёзден гечирмеге мени гючюм етмес. Тек ойлашдырагъан затланы язмай да болмайсан. Францияда, оьзге пачалыкъларда болгъан затланы себеплерин ахтарып, ачыкъ этмеге къарасанг, жаваплардан эсе, соравлар кёп тува.

Болгъан ишни аслу себеплеринден бири  «Шарли Эбдо» деген журналда Магьаммат Пайхаммаргъа (а.с.) этилинген мысгъыллав сурат болуп токътагъан. Гертилей де, шо заман, 2005 йылда, журналны къуллукъчулары алдынлы пачалыкъны журналистлерине этмеге ярамайгъан  эрши суратланы арагъа чыгъаргъан эди. Шо заманда олар этген иш бютюн бусурман халкъланы къазапландыргъан эди. Неге бу ишни арты мунча йыллардан сонг узатылды?

Кёп йылланы узагъында Гюнбатыш Европаны пачалыкълары оьзлени ватанын къоюп гелегенлени барын да къабул этип тургъан. Ону да себеби бардыр, неге тюгюл «ашдан тойгъан», парахат Европагъа ишлемек учун учуз иш гючлер герек болгъандыр. Бирдагъы якъдан, европалыланы санаву кемисе тюгюл, артмай, къувунлу гьал тувулунуп бара эди.  Шо саялы да тыш уьлкелерден гелеген мигрантланы санаву ерли халкъны арасында артды.

90-нчы йыллардан башлап,  Гюнбатыш Европагъа Дагъыстандан да кёп санавда адам гёчген.  Гёчюп гетгенлеге багьа бермеге борч алмагъанбыз, гьар ким гьар тюрлю яшав шартларына гёре гетгендир. Оланы кёбюсю агьлюлери де булан  гёчюп, яшлар да табып, ватандашлыкъ шагьатнамалар да алып, яшап туралар. Шонда яшайгъан бизин халкъыбызны вакиллерини оьзлени яшаву къыйын дегенлери магъа ёлукъмагъан. Оьзюне къыйын ерден адам тез къайта. Озокъда, тюрлю шартлагъа гёре къабул этилинмей, гене къайтып гелгенлер де болду. Тек йылдан-йылгъа гёчюп гетегенлени санаву артып турду.

Кёп йылланы узагъында европалылар да, онда гёчюп яшап турагъанлар да бирге парахат яшап турдулар. Гёчюп гетген гьар тюрлю миллетлени, динлени вакиллерине онда яшамагъа  шартлар болдурулуп  тургъан. Гьатта пачалыкъ телеканаллардан бир вакъти Германиядагъы межитлени санаву килисалардан артыкъ болуп бара деген репортаж да гёрсетилди. Гёчюп гетгенлеге  адатын, динин юрютмеге шартлар болдурулуп тургъан.  Гьали не болуп къалды? Булай гьал неге тувулунду? Кёп йылланы узагъында  чыдамлыкъны сакълап тургъан Европа гьали неге къазаплана?

Мен ойлашагъан кюйде, шогъар кёп тюрлю себеплер бар. Бир якъдан, мени оюмда, шогъар артыкъ эркинлик гюнагьлы. Гюнбатыш Европадагъы артыкъ эркинликни, толерантлыкъны бир белгиси бир жынслы уьйленивлер болуп токътады. Олай биябурлукъ нормагъа гирип битген сонг, шолай пачалыкъланы арты не болажакъ? Оьз халкъы бирден-бир кемижек, йыл сайын артагъан мигрантлардан къайры ишлемеге адамлар да болмажакъ.

Шо артыкъ эркинликни натижасында «Шарли Эбдону» журналистлери  оьзлеге башгъа адамланы динине, ругь байлыгъына тийип сёйлемеге, гьатта мысгъылламагъа да ярай деген ойгъа тюшюнген. Алдынлы пачалыкъбыз дейген Францияда шолай иш болма герек тюгюл эди.

             Бу масъаланы бирдагъы яны бар. Артдагъы вакътиде «тюз исламны» уьйретегенлер кёп болуп бара. Бирлери сёз булан, бирлери гьатта гюч булан да  оьзлер тюз деп санайгъан  къайдаланы адамланы арасында яймагъа айлана. Тек дин бар ерде гюч этив болмагъа герекмей. 

Гьар эркинликни, мен ойлашагъан кюйде, оьзюню дазулары бар. Мени ой, сёз, дин, ругь  эркинлигимни дазулары башгъа адамны эркинлигини дазуларына етишгенде бите. Гьар адамны динини, ич, ругь дюньясыны дазулары да тап шолай.  Шону гьар ким англаса яхшы болур эди деп эсиме геле.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля