1940–50-нчи йылларда юрт школаланы инг яхшы къыйматлагъа битген охувчулар аслу гьалда халкъ арада абурлу-сыйлы муаллимни яда докторну касбусун сайлай эдилер. 1940-нчы йыл Борагъан 7 йыллыкъ школаны оьр къыйматлагъа битген Гь.М.Солтаханов Гюйдюрмес районону тапшуруву (бакъдырыву) булан Серноводская станицада ерлешген педучилищеде ачылгъан башлапгъы класлар учун муаллимлер гьазирлейген 6 айлыкъ курслагъа тюше. Шо йыл Борагъан школада башлапгъы класланы муаллими болуп ишлеме де башлай. Шо йылны яйында дав башлана. 1942-нчи йылны яйында буса немис елевчюлер Сююнчкъалагъа ювукъ бола. Юртну халкъы Борагъан тавгъа гёчюрюле. Юртгъа сапёр ва артиллерия бёлюклер гире, оборона ишлер башлана. Октябр айда буса, немислер артгъа тартылып башлагъан заманда, халкъгъа юртгъа къайтмагъа ихтияр бериле.

           Яш комсомоллар жыйынны президиумуну столуна гёнгюллю кюйде асгерге алсын деп язылгъан арзаларын узаталар. Оланы арасында, чагъы етишмейгенден къайры да, муаллим гьисапда бронясы барлар да болгъан. Гь. М. Солтаханов – оланы бириси. Савлай юрт булан уллу гьюрмет-сый, къомуз-той булан оланы узата. Тек оланы уьчюсюн – Солтахановну, Амирхановну, Муслимовну, булар нечакъы тилесе де, йылларыгъыз етишмей деп, военкомат къайтара.

       – Эл намус – эл чакъы, ёлдашларыбызны давгъа йиберип, яш-юшну, къатын-къызны, тамазаланы арасында къалып, юртда тынч тюгюл эди. Янгыз ишни кёплюгю (муаллимлер етишмей эди), халкъны арасында англатыв иш юрютегеник… оьзюбюзню ерибизни де унутдура эди. Ондан къайры да, фронт арекге чыкъгъан сонг, не гереклер этсек де, алмай эдилер, – дей Гь. Солтаханов.

          – Мен бу агьвалатланы гьакъында элни яш наслусу шо йыллар нечик таза, намуслу адамланы алдында оьсгенни билдирмеге сююп айтаман, неге тюгюл, яш наслу – элни намусу. Оланы оьсдюрегенлени сыйы-абуру да жамиятны гьамангъы гьайлы тергевюнде болмагъа герек.

            Г. М. Солтаханов – сабур-саламат, кёп асил, уллу иш илиякълы, къурч ойлу, оьр къылыкълы, рагьмулу, уллуну да, яшны да юрегине ёл табып болагъан адам. Бугюн шагь чагъына етишгенлени хыйлылары ону алдында оху­гъанлыгъын оьзлени насиби гьисаплайлар. 1952-нчи йыл Гьабийбулла Магьамматович, ишлей туруп, Хасавюрт педучилищеге тюше. Онда ол М. Къ. Къапуров ва С. Гь. Темирханов йимик кёп абурлу педагоглар булан ёлугъа ва оланы берекетли таъсири булан училищени битгендокъ, Да­гъыстан университетни дагъыстан тиллерини бёлюгюне тюше. Онда оьзюнден де, студентлерден талаплы Юсуп Жамавовну лекцияларына тынглай. «Тилни гьайран бек билеген адам эди. Ону булангъы гьар ёлугъув – тил илмудан терен билим береген, англавунгну генглешдиреген агьвалат, юрекде сююнч ва гьайранлыкъ тувдурагъан янгылыкъ эди, – дей Гь. М. Солтаханов. 1957-нчи йыл Гь.Солтаханов Борагъан 7 йыллыкъ школаны директору этилип белгилене. Шо ишде ол оьзюн бажарывлу ёлбашчы гьисапда таныта. Ону гьаракаты булан 1963-нчю йылда 320 охув ери, гимнастика залы, устаханалары булангъы мекенли школа къурулду, ясандырывлар, мебель алынды, кабинет система ишлеме башлады.

       Гьабийбулла Магьамматович – жыйнакълы адам, огъар гёре, школа бинаны аманлыгъына, тазалыгъына, спорт имаратлагъа, майданларына, чалы-чалманына айрыча тергевлю эди.

          – Школаны ичи де, тышы да, гьар буччагъы да, айрокъда муаллимлери ва башгъа къуллукъчулары охувчуланы школагъа уллу сююнчге йимик тартмагъа герек. Школада оьзлер этген пайдалы ишлер, алгъан оьр къыйматлары булан ата-анасын, герти къурдашларын сююндюрмеге алгъасаса, олар орамда вакътисин бош тас этмес. Вакъти уллугъа да, яшгъа да бошуна тас этердей аз байлыкъ тюгюл, – дей эди ол.

        Осал муаллим ону гьамангъы тергевюнде бола эди: гьазирлигин тергей, дарсларына бара, гёрсетив дарслар бердире, гьатта оьзю де дарс бере эди. «Осал дарслар охувчуланы гёнгюн буза, школадан уьркюте, гьатта яхшы муаллимлеге де четимликлер къура», – дей эди.

          Терен ойлу педагог, бажарывлу ёлбашчы оьзюню алдында ишлейгенлени сыйын артдырмакъ учун, оьзю герек намуслу ишлеме деген ёрукъда гьаракатлар къура эди: ишге барындан да алда геле, барындан да артда къайта эди,гёрсетив дарслар бере эди. Жумалыкъ планда директор, завуч, къайсы дарслагъа къачан баражагъы, не затлар тергележеги, класдан тышда оьтгерилежек гьаракатлар, жыйынлар къачан ва къайда болажагъы белгилене эди. Экинчи итнигюн буса башлап плангъа гёре не иш юрюлгени аян этиле ва янгы жумагъа план къурула эди. Булай гьал муаллимлерде де, охувчуларда да, гьатта оьзге къуллукъчуларда да, бош замангъа ер къоймай, ишде активлик тувдура эди.

         Булай уллу гьаракатда йыллар булан иш къурагъан школагъа хапарсыздан 1965-нчи йыл, сонгугюн, эртен сагьат 9-да Мычы­гъыш-Ингуш Республиканы билим берив ва илмугъа къарайгъан министерлигинден тергев комиссия геле (министрни орунбасары П. С. Скородумова ва старший баш инспектору А. Л. Сурмаев). Школаны абзарында гьеч инсан ёкъ. Айланасын терек къуршагъан школада шыплыкъ. Янгыз дежурналыкъ этеген къуллукъчу къатын гелгенлени токътата, кимлер ва нечик гелгенни ахтара. Министрни орунбасары Росковья Степановна бузула. Бугюн чю сонгугюн, школада бирев де ёкъдур деп эсине геле. О йыллар республикада (айрокъда юртларда) школаларда охувчуланы школагъа геливю бузукъ эди. Баш инспектор А. Л. Сурмаев дежурный къуллукъчугъа.

          – Бугюн сизин школаны коллективини ял алагъан гюнюмю? – деп сорай.

          – Тюгюл, – дей къуллукъчу, тамашалыкъ этип.

          – Охувчулар… муаллимлер къайда? – дей къонакълар, соравлу къарап.

          – Къайда болсун. Класларда, – дей дежурный къуллукъчу.

         Комиссия бир ягъадан бары да класлагъа гирип, дежурный охувчулар айтагъанны класны журналы булан тенглешдирип, охувчуланы школагъа геливюн тергеп чыгъалар. Биринчи сменагъа гелеген 350 охувчудан 4 охувчу ёкъ, оланы да уьзюрюлю себеплери бар. Директор да, завуч да – муаллимлени дарсларында. Буланы экевюн де дарсларда да къоюп, комиссия школаны безендиривюне, китапхананы, устаханаланы, спортзалны тергеп чыгъалар.

       Гезикли 3-нчю ва 4-нчю дарслагъа П. С. Скородумова директор булан А. Л. Сурмаев за­вуч булан дарслагъа баралар. Сонг да, дарсланы анализ этдирип, директорну да, завучну да тергевге салалар. Сонг да, кабинетлени, школаны ёлбашчыларыны ишин, охувчуланы низамын, гьатта охувчуланы танапусну вакътисинде ял алыву нечик къурулагъанына ерли тергеп, эки гюн де ишлеп, районну башгъа школаларын тергемеге гетелер.

        Эки жумадан Гюйдюрмес районну хыйлы школаларын тергеген сонг, тергевню гьасиллерин чыгъара туруп, генгешде П. С. Скородумова Борагъан школагъа уллу макътавлар эте. Гь. М. Солтаханов терлеп, тёбен багъып, онгсуз иш этген адамдай уялып токътагъан эди. Олай саламатлыкълар бармы экен гьали? Булай уьстюнлюклер ону ишинде дагъы да хыйлы болду. Шо йыл Гь. М. Солтаханов «РСФСР-ни халкъгъа билим беривюню отличниги» деген белги булан да савгъатлады.

           Гь. М. Солтаханов – халкъ арада абурлу тамаза, юртда инг де гьюрметли муаллим. Бугюн ол пенсияда. Оьзюню саламат чагъына да къарамайлы, юртну яхшылыгъындан да, талчыгъындан да къалмай. Бизге де огъар гьакъ юрекден къатты савлукъ ва узакъ оьмюр ёрамакъ къала.

Автор: Абас МАМАЕВ.

Мычыгъыш Республика, Борагъан.