Кемчиликлени ким тюзлер?..


Пятница, 22.06.2018г. — «ЁЛДАШ».


Тергев толу тюгюл

 


Аз-маз кепсизликлерсиз адам болмас. Кепсиз болгъандокъ, докторлагъа барма борчлу болабыз, кёбюсю гезиклерде оланы кёмеги де тие. Аврувгъа кёмекни доктор болдура буса, савлукъ сакълавгъа тийген аврувну ким тайдырар? Шо гьакъда къурдашым булан кёп лакъырыбыз бола. Ол артдагъы 5 йылны ичинде уьюнден эсе больницаларда кёп тургъан деп айтма да ярай. «Менден докторлар таза инжиген», – деп де къоша.


 


Артдагъы заманда савлукъ сакълавгъа къарав артып тура буса да, тек толу кюйде тюгюл экенни айта. Ол Хасавюртда да, Магьачкъалада да, Аштарханда да ятгъан, Ростовда да болгъан. «Бары да ерде ишни тез юрютеген зат – акъча», – дей ол. Пачалыкъ савлукъ сакълав идаралар ишлерин яхшылашдыргъан буса да, адамланы талапларын толу кюйде кютме болмай деп гьасил чыгъара.



Артдагъы йылларда янгурдан сонг чыгъагъан отлар йимик, оьз есликдеги клиникалар кёп ачылып тура. Шоларда кимлер ишлей? Кёбюсю гезиклерде бизин больницалардагъы врачлар! Аслу ишинден сонг оьз есликдеги клиникаларда далап эте. Булай клиникалар янгы медицина къураллар булан ясандырылгъан, шоссагьат анализлерингни эте, тек орта айлыкъ алапа алагъан ватандашлагъа, пенсия чагъындагъылагъа шолар багьа токътай. Шону учун да олар ерли врачлагъа бара ва олар гёрсетген дарманланы иче.



Дарманлар – бирдагъы масъала. Къурдашымны сёзлери булан айтаман – шагьар больницаланы кёбюсюнде аврувгъа дарман алдырмай, тек ерли больницаларда кёп затны сатып алма тюше. Кюйге къарагъанда, бары да больницалагъа ортакъ закон юртлагъа етишмей къала. Шогъар страховой къуллукълар (ФОМС) къарама герек, тек олар да кёбюсю гезиклерде шо масъалагъа гёзюн ярты къысып къарайлар.



– ФОМС-да ишлейген танышыма пелен больницада къайнанам ята, шогъар врач тарыкъ дарманланы язып берип, 4 мингге дарман алдыргъан, барып терге деймен, – деп лакъырын давам эте къурдашым. «Арза язсын», – дей ол. «Магъа инанмаймысан, гертисин айтаман», – деймен. «Олай биз къарамайбыз, – деп жавап бере. – Язса, къарайбыз». Мен айтаман, ол юртдагъы врачгъа къаршы арза нечик язсын, гьар авругъан сайын, ол ону уьстюне бара чы. «Закон шолай», – дей. Закон чу башгъа затны да айта эди, тек огъар къарайгъан адам ёкъ. Инг де тамашасы, базарда ва аптеклерде шо дарманлар барысы да бар, больницаларда ёкъ. Полиси булан больницагъа гелип ятгъан адамгъа бары да дарман тегин берилме гереклиги гьакъда гьар заман айтыла… Тек этилмей…



Мен оьзюм де артдагъы 4 йылны ичинде больницаларда 4 керен ятгъанман, бир гезик де дарман алмагъанман. Буса къурдашым ялгъан айтамы? Айтмайдыр, ол менден эсе медицина булан ювукъдан таныш.



Медицина артдагъы йылларда бек оьсдю, гьар тюрлю ва адамланы аврувларын тез табагъан пайдалы къураллар чыгъарылды. Аврувну баш заманында тапса, оьзек вакътисинде тез къолай этип бола. Тек шолай къуралларда аврувну тергетмек учун къошум акъча герек. Сонг дарманлар да алма герексен. Арив айлыкъ ала бусанг, шо масъалалар сени гёзюнге де гёрюнмей. Ишсизлеге ва пенсия чагъындагъылагъа къыйын бола.



Мен макътагъан медицина ясандырывлар ва къураллар оьз есликдеги клиникаларда бола, шоланы алмакъ учун есилери акъчаны къызгъанмай. Ерли идаралагъа буса шолар узакъдан етише. Аврувуна себеп излейгенлер шолай ерлерде тергетмек учун акъчаны къайдан да табалар.



2005-2007-нчи йылларда юрюлген «Здоровье» деген милли проектге гёре, ерли больницалар да кёп тюрлю ясандырывлар булан топланды. Натижада, юртларда яшайгъанлар аз-маз анализлер учун да шагьаргъа барып турмайлар. Районларда диагностика центрлар ачылды. Алда тахшагьаргъа барып этеген ишлени ерлерде кютме бола. Халкъ шолай программалар ишлегенни ва кёп болгъанны сюе.


 

Ялгъан натижалардан тайма герек


 


Мен оьрдеги язывларымны Хасавюрт районну баш врачы Шыхмагьаммат Арсланалиевич Дугужевге гёрсетгенде, ол мен эсгерген масъалаланы бары да булан рази тюгюлюн айтды.



–Районну савлукъ сакълав бирлешивю 1992-нчи йылда къурулгъан ва 25 йылны ичинде беклешди, – дей ол. – Кёп зат «Здоровье» деген милли проектге гёре этилди. Бары да больницалагъа холодильниклер, мебель, ЭКГ аппаратлар, биринчи анализ этмек учунгъу ясандырывлар берилди. Юрт больницаланы гьалы яхшылашды. Бугюнлерде буса райондагъы бары да савлукъ сакълав идаралар компьютерлер булан топлангъан. Барыны да электрон почталары бар, айтагъаным, не ка­гъызны да ерлеге шоссагьат етишдирме бажарыла.



Сен оьрде эсгереген анализлени этме деп районну адамлары Магьачкъалагъа барагъан гезиклер токъталгъаны да 10-12 йыллар боладыр. Неге тюгюл де, районда «Здоровье» деген диагностика бёлюк ачылды ва багьалы медицина къураллар булан ясандырылды. Мен гьар заман айтаман, 2016-нчы йылда биз сертификатлагъа «Медоник» деген гематология анализатор алдыкъ. Шо аппаратны инг яхшысы – шо аппаратда талав (рак) аврувну инг башлапгъы заманында билме бола. Бу йылны башындан берли яман аврувдан янгы аврума башлагъан 34 адам табылды. Белгили йимик, бизде рак аврувну башлапгъы заманында багъып бола. Озокъда, шо яман аврувну йылдан-йыл артагъаны талчыкъдыра. Аз заманны ичинде эс де этмейген аврувлар табылып тура.



Шолай да, къаркъарадагъы бары да санланы гьалын тергейген янгы рентген аппаратны да ишге салдыкъ. Натижада адамланы къабул этив артды ва гьали диагностика бёлюк гюнде 200 адамны къабул эте. «Эрте билинген аврув – ­оьлюмден къутулгъан бирев», – деп, мен гьар заманда да айтаман.



Артдагъы эки йылны ичинде ра­йондагъы халкъны хас еринде багъывну 100 процентге толтургъанбыз. Бу мени уьстюнлюгюм тюгюл, медицинадагъы бары да къуллукъчуланы уьстюнлюгю. Районда гюнде 250-300 адам къабул этип болагъан поликлиникабыз бар. Шолай да, 13 больница, 17 амбулатория ва 27 фельдшер-акушер пункт (ФАП) бар.



Масъалаланы айтсам, Хасавюрт районда яшайгъан адамланы санаву 170 мингден де артыкъ. Шагьарда буса 150 мингден де къолай. Айтагъаным, 300 мингден де артыкъ адамны бир заманда къурулгъан больница ишин кютюп болмай. Шону учун да район больница къурма герек деген масъала гётерилегени кёп йыллар бола эди. Мен шону гьакъында министерликни гьар коллегиясында дегенлей айтаман. 10 йыл алда Ботаюртгъа ювукъда аз заманны ичинде 3 къабатлы бина тургъузулду. Янында котельная этди, ичлерин де онгарма башлады. Тек шону булан ишлер токъталды ва бугюнге ерли шонда бир иш де юрюлмей. Ятагъан 260 ери булангъы больницада экинчи даражада, 80 адамгъа ери булангъы яшлар табагъан бёлюк де къурулма герек эди. Шо къурулса, янгыз райондагъыланы тюгюл, бизин бойдагъы къотанларда яшайгъанланы да багъажакъбыз.



Тергев тартагъан аврувланы гьа­къында айтсам, кёкюрек аврувну алайыкъ. Шо аврув бизин районда кёп, гёрюлген чараланы натижасында бираз кемитме бажарыла, тек гьал къолайлашып гетмей эди. Мен ишге тюшгенде гьар йылгъы натижаланы тергеп къарадым. Шоларда язылгъан кюйде, райондагъы адамланы кёкюрек аврувгъа байлавлу юз проценти тергелген, тек авруйгъанланы санаву артып тура. Мен ойлашагъан кюйде, толу тергев этмесе де, 100 процент деп гетип тургъан. Мен буса масъаланы герти санавлар болма герек деп салгъанман. Гьали мен бирдагъы рентген машинибизни де ярашдыртгъанман ва адамланы шонда тергевню 66,6 процентге етишдиргенмен. Шо – герти санавлар. Арадан кёп гетмей, шону 100 процентге чыгъаражакъман. Юртлагъа рентген машин йибергенде де адамлар неге чыкъмайгъаны англашынмай, тарыкъ болса чы, шагьаргъа барып да чыгъара.



Гьар йыл сайын райондагъы адамланы санаву арта, шону булан гьар врачгъа тиеген ишни авурлугъу да арта чы, – деп узата ол сёзюн. – Бары да гелгенлени къабул этмек учун поликлиникабыз тарлыкъ эте. Бир кабинетде 2-3 врач олтура, шонда медсестралары да болса, тергетме гелген адамгъа ер болмай къала. Шолай ерде врач толу кюйде аврувну багъып, огъар тынглап болмай. Шону учун да поликлиниканы, яшлар учунгъусун сама къурмаса, гьал йыл сайын бузукълашажакъ. Сёз ёругъуна гёре айтсам, уллу адамланы ва яшланы поликлиникалары бирге болма да ярамай, болса да, айры гиреген ва чыгъагъан ерлери болма герек.



Дарманланы гьакъында да айтайым, – дей Ш.Дугужев. – Алдан эсе, гьал гьали шайлы къолайлашгъан, тек гьар заман бир йимик болмай. Бизге Россияда чыкъгъан 150 тюрлю дарман бериле, шолар булан таъмин этив ёрукъгъа салынгъан. Адамлар оьзлер алагъан гезиклер де бола, тек больницада бар туруп ала десе, инанмасман. Бир-бир аврувлагъа бек багьалы дарманлар тарыкъ бола, шолар район аптекде де болмай. Аврувну шолар гелгенче деп къарап турма заманы ёкъ, шолай заманларда адамлагъа оьзлеге алма тюше. Мен ишибизни шо янына да тергев этемен. Айтагъаным, мен районну халкъыны савлугъун сакълама салынгъан бусам, мен шону толу кюйде кютежекмен.



Савлугъунга зиян болгъан сонг, ону ерине салма бек къыйын бола ва багьа токътай. Шону ойлап мен Хасавюрт шагьардагъы «Альтермед» деген оьз есликдеги клиника булан сёйлешип, районну халкъына тегин МРТ этме, холтер салма, биохимия ва яшны анасыны къурса­гъында турагъанда (внутриутробный) анализлер этебиз.



Шолай да, гьавайын къантамурларын алышдырма, стендлер салма, каронография этме де сёйлешгенбиз. Шолар – багьалы операциялар. Харжы аз адамлар шо багьаланы тюбюне тюшюп турмай, аврувгъа чыдап узакъ йыллар туралар. Гьали буса олагъа шайлы енгиллик болажакъ. Биз, докторлар, адамланы савлугъун сакълама деп охугъанбыз ва ишлейбиз, шоланы да берилген антыбызгъа амин болуп кютме герекбиз, – деп тамамлады сёзюн баш врач.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля