Ёлугъувлар, ёлугъувлар… Яшавну энишинде, оьрюнде гьар къайсыбызгъа да нече тюрлю адам булан ёлукъмагъа тюше. Шо ёлугъувланы да кёбюсю тез вакътиде, арадан аз заман гетгинчеге де, гёз алгъа гелтирип, бары да янларын эсге алып да болмайгъан кюйде унутула. Бирлери буса адамны эсинде хыйлы заман къала. Балики, шо да гезикли ёлугъув огъар нечик таъсир этгенден гьасил болмагъа ярай.
Бу ерде шулай айтагъанымны себеби де ёкъ тюгюл. Нечик де, бир-бир гезиклерде биринчилей гёреген адамгъа да тезден билеген ювугъунга йимик юрекде абур-сыйны гьислери тувулуна. Мухбирлик касбуну юрютеген йылланы ичинде мени гьар гюнлюк ишимде де шолай ёлугъувлар аз-кёп болмай къалмагъан. Алдагъы гюнлерде де магъа шолай оьзюне алгъыш этердей, оьзгелер уьлгю алардай адам булан ёлукъмагъа имканлыкъ болду.
Тюзю яхшы, мен оьзюню гьакъында айтагъан Къыбла военный округуну Буйнакск-Магьачкъала территория гарнизонуну военный коменданты, асгер къуллукъну майору Арсланали Солтанмуратов макътап сёйлемеге ярайгъан уланланы бириси, танг уланланы тириси экенин оьзю булан ёлукъгъанча да биле эдим. Гезикли командировкадан оьзю къайтып гелген гюнге раслашдырып, экибиз де къаттыгюнге сёйлешип, белгиленген вакътиде ёлугъуп, саламлашып, къол алышгъан мюгьлетде де бу бийик бойлу, алты сандан гелген къуватлы, илиякълы сёзлю, жыйнакълы улан кёп йылланы боюнда асгер къуллукъда чыныкъгъанын гьис этдим.
Къаршымда олтуруп оьзю булан лакъыр этегенде де, саламатлыкъ яшавда санлы оьмюр сюреген адамны асиллигин исбат этеген битимлени бириси экенине бирдагъы да тюшюндюм.
– Макътав этер йимик башгъа мен артыкъ этгенимни де билмеймен. Мени гьакъымда язмай къойсанг да ярайдыр, балики,– деген сёзлери де ону саламатлыгъын гене де гертилей. Оьз гезигимде мен де:
– Ярамай. Савутлу Гючлени сыдыраларында къуллукъ этип, янгыз майор чинге ерли гётерилгенинг учун да сени гьакъынгда язып, къумукъ охувчулагъа малим этмеге тюше. Асгерде къуллукъ ёлунгну къысгъача гёзден гечирейик. Сонг охувчулар оьзлер берер къыйматын…,– деп, ону саламатлыгъы булан рази тюгюл экенимни билдиремен.
Артыкъ сёзсюз, ерсиз ихтилатсыз, макътанывларсыз юрютеген ону лакъырына тынглайгъанда, оьзюню гьакъында айтылагъан сёзюме къыйышдырып баш этип салгъан «Осал болуп, оьзденлигин йырмагъан» деген белгили шаир Абдулла Залимхановну шиъру сатыры да оьзлюгюнден эсиме тюше.
Гертисин айтгъанда буса, Арсланали Солтанмуратов сёзге къызгъанч болса да, яшавда кёпню гёрген, бир башлап Къыбла Осетияда, сонггъа таба Сирияда да от-оьртенлерден оьтген асгер къуллукъчу. Ол лап тезги ва уллу къумукъ юртлардан бириси гьисапланагъан Тёбен Къазаныш юртда 1982-нчи йылда Расулну ва Марзиятны агьлюсюнде тувгъан. Оьзюню тенглилери булан, озокъда, яш чагъында ата юртундагъы «Тогъойларда», «Гюнтиймес» орман бойларда, «Лайла тёбеде» гезеген. Яйны яллав гюнлеринде юртну ягъасында агъагъан «Шура» оьзенде, «Ханшере кёлде» хыйлы киринген. Айтагъаным, сёзюне инанагъан, оьзюне аркъа таяйгъан ёлдашлары булан бирче йибермеге заман тапса да, Арсланали школада да яхшы охуйгъанланы арасында болгъан. Бир башлап ол Тёбен Къазанышдагъы эки номерли орта школаны лап яхшы къыйматлар булан тамамлагъаны да шону герти кюйде исбатлай. Ата-анасы оьзюн ва ону биргине-бир инисин адилли ва намуслу уланлар этип тарбиялагъангъа гёре, олар яшдан берли рагьмусу да бар, пагьмусу да бар, айтгъан сёзюн ерде ятмагъа къоймай, халкъ арада, эл арада алгъышлангъан намусгъа, ягьгъа, эдепге байланып яшай.
–Атабыз агьлюсюне, дейгеним, бизге, оьзюню авлетлерине, яхшы яшав шартлар болдурмакъны гьайында къалып, кёп йылланы боюнда сувукъ Сибир бойларда загьмат тёгюп тургъангъа гёре, биз, эки де агъа-ини, Буйнакскидеги аякъгийим фабрикде, сонггъа таба юрт администрацияда бухгалтерни къуллугъунда ишлейген анабызгъа уьйде, абзарда кёмекчилер болуп турдукъ. Оланы насигьатларына да тынглап, бизге бакъгъан якъдагъы умутларын яшавгъа чыгъармай къоймасны къастын этдик. Школада сан янлы билим алывну да тергевсюз къоймадыкъ. Гьали шо якъдан бир де гьёкюнчюм ёкъ,– дей туруп, яшлары учун не къыйынлар гёрсе де къайырмай, оьзлени терс ёллагъа гетмеге къоймай тарбиялагъан ата-анасын ол уллу гьюрмет булан эсгере.
Школаны битдиргенде де, Арсланали орам оьлчеп айланмай. Айтагъаным, охувгъа гьасирет он етти йыллыкъ улан алгъан билими булан дазуланып къалмагъа сюймей. Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус-дагъыстан бёлюгюне тюшюп, 2004-нчю йылда эсгерилген шо оьр охув ожакъны битдирип чыгъа. Шондан сонг да, ачыкълашдырып айтгъанда, 2005-нчи йылда Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни правоведение факультетине охумагъа да тюшюп, ерли военкоматгъа барып, гёнгюллю кюйде дыгъар байлап, асгерде къуллукъ этмеге муштарлы экени гьакъда билдире. Шо заманын эсге алып, Арсланали Солтанмуратов дагъы да магъа булай хабарлай. Инг алда буса асгер къуллукъну гьар къайсы жагьил улан да оьтмеге тюшегени гьакъда айта:
– Ватангъа къуллукъ этив – сыйлы борч. Асгер къуллукъ оьзю де яш адамны ягьын, чыдамлыгъын, яшавну четим шартларында къаркъарасыны чыныгъывун болдура,– дей туруп, асгерде къуллукъ этив жагьиллеге пайда гелтирегенин ташдыра.
– Асгерге чакъырылгъан башлапгъы гюнлеримден тутуп, мен Владикавказда миномётчуланы взводуну командири гьисапда къуллукъ этмеге башладым. Бир башлап юрегимни биразгъа пашманлыкъ къуршап турду. Юртда къалгъан атам-анамны, инимни, ювукъ дос-къардашны, къурдашларымны сагъына эдим. Тек шо сагъынчлыкъдан пайда ёкъну тез англадым. Миномётчуланы батареясыны командирини тарбиялав ишлеге къарайгъан заместителини къуллугъуна белгиленгенде, сонггъа таба батареяны командирини къуллукъларын кютеген вакътиде жагьил солдат уланлагъа гьайлы янашып, олагъа асгер борчларын кютювде къаршы болагъан четимликлерден оьтмеге кёмек этип турдум. Кёп гезиклер оланы насигьатчысы, маслакдашы болмагъа да тюшдю,– деп, оьзю берген антгъа ва алгъа салынгъан борчлагъа амин кюйде къалып, савлай батарея булан бирче 2008-нчи йылны август айында Къыбла Осетияда болгъан дав пелекетде ортакъчылыкъ этегенде башдан гечирген рагьатсыз гечелени, гюнлени эсге алып:
– Сен оьзюнг де яхшы билесен, биз, асгер къуллукъчулар, буйрукъну кютсек къутулабыз. Биз буйрукъну арагъа салып ойлашмагъа болмайбыз. Шолай, Цхинвалда бир айны узагъында биз, асгер къуллукъчулар, оьзюбюзге тапшурулгъан борчланы кютюп турдукъ. Озокъда, Цхинвал булан байлавлу бир агьвалат да мени эсимден чыкъмагъан. Парахат заманда асгерде эки йыл къуллукъ этмек, давну шартларында эки ай къуллукъ этмеге тенг гелегени де белгили деп, ол уьстденсув, енгил кюйде хабарлап къойду. Шо агьвалатланы теренине тюшюнюп, мекенли кюйде хабарламакъны мен де талап этип турмадым. Эсги яраланы хозгъайгъандай, ону талчыкъгъа салмагъа тийишли гёрмедим.
Сирияда бизин уьлкени Савутлу Гючлерини бёлюклерине къуршалып, жинаятчылыкъгъа къаршы ябушувда, жамият низамны ва парахатлыкъны болдурувда жагьлы кюйде ортакъчылыкъ этгени гьакъда ол айтагъанда да, бир башлап тынып тынглап токътайман.
– Бизин асгерлеге башгъа гьава ва четим табии шартларда Сирияны душманларына къаршы иш юрютмеге бек къыйын эди. Шагьарны тар орамларындан, кёп къабатлы уьйлени арасындан душман къайдан атышажагъын билмеге бажарылмай. Ерли халкъ буса бизден кёмек гёзлей. Шолай, Рамзан Къадыровну сиптеси булан къурулгъан мычыгъышлар ва дагъыстанлылар къуршалгъан асгер бёлюклер Алеппо ва Хомс шагьарларда бизин уьлкеден йиберилген шабагьатлы кёмекни ерли халкъгъа етишдире эдик. Ашамлыкъ маллардан къайры да, исси аш берип де, булакълар агъулангъангъа гёре, оланы ичеген сув булан да таман чакъы даражада таъмин этип турдукъ. Сонг да, ерли адамлар бир ерден башгъа ерге гёчегенде не де савлугъун тергетмек учун бизден баргъан медицина къуллукъчуланы ягъына оланы узатмагъа тюше эди,– дей ол. Артда да мен Арсланалини сёзюн бёлюп:
– Дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этеген асгер къуллукъчу къоркъунчлукъну унутуп къала дейлер. Шо пикру булан сен рази боламысан? – деп сорайман.
– Урушланы ичинде, озокъда, янгыз душмандан оьр гелмекни, ону тозмакъны гьакъында ойлашасан. Тек дав агьвалатланы оьртенине тюшгенде, къоркъунчлукъ унутулуп къала дейген пикру булан рази болуп болмайман. Атылагъан топланы, сызгъырагъан гюллелени алатолпанына тюшюп, муна гьали тийди, дагъы тийди гюлле деп турагъанда, къоркъув болмай десе, инанып да битмесмен. Ажжал сени гьызарлап юрюйгенде, юрекде аз-маз къоркъув болмай къалмай. Тек шо мюгьлетде сен къоркъунчлукъну енгип, оьзюнгню менлигингни сакълап бажармагъа герексен,– деп, ол Сирияда оьзю къуллукъ этеген асгер бёлюкню алдына салынгъан борчланы гьакъында айта туруп, сёзюн булай узата:
– Оьрде мен айтып гетгеним йимик, сириялыланы аманлыгъын тергевюбюзню тюбюнде сакъламакъ бизин алдыбызгъа салынгъан аслу борчлардан санала эди. Динибиз бир экени де бизге сириялылар булан къатнамагъа ёл ача эди. Арап тилни яхшы билегеним саялы, сириялылар булан къатнамагъа магъа айрыча тынч болду. Олар булан сёйлейгенде, тюрк ва къумукъ тиллер булан да амал этмеге бажарыла эди.
Шолай, Буйнакск-Магьачкъала территория гарнизонуну къуллукъчуларыны алдына да асгер бёлюклерде низамны болдурувгъа, излев-ахтарыв чараланы оьтгеривню борчлары салынгъан. Шо чаралар барысы да бизин республиканы бары да аманлыкъ ва ихтиярланы якълайгъан къурумлары булан бирликде юрюле. Асгер къуллукъдан баш къачырагъанланы ахтарывгъа айрыча агьамият берилип геле.
Эл намусун эринмей кютюп гелген ва кютежек намуслу эрлени бириси Арсланали Солтанмуратов айтагъангъа гёре, бизин заманда асгер къуллукъну кютювден баш къачырагъанлар нагагь да болмай. Тек гьали де бир-бир гезиклерде асгер къуллугъун кютмеге янгы гелген солдатлагъа этилеген къыйыкъсытывлагъа ёл бериле. Командирлени янындан болагъан адилсиз янашывлар яшёрюмлени асгер къуллукъну кютювден къакълыкъдыра. Шо гьалны да алды алына.
Ол гьисап этеген кюйде, асгерде къуллукъ этеген бизин якълы уланлар оьзлени тутагъан кююнден де кёп зат гьасил бола. Оьзлени айтгъан сёзюнден, асгер къуллукъгъа янашывундан дагъыстанлылагъа да багьа берилегенин олагъа унутмагъа тюшмей.
Асрулар, наслулар боюнда эл намусун кютгенлеге ат чыгъар дегенлей, Арсланали Солтанмуратов асгерде къуллукъ этеген йылларда «Асгер къуллукъда гёрсетген игитликлер», Суворовну, Агьметхан Солтанны атындагъы ва олай да кёп санавдагъы медаллар, белгилер булан савгъатлангъан.
Ол агьлюсю Диана булан татывлу ожакъ къуруп, 2 авлетни тарбиялай. Оланы къызы Камилла ва уланы Амир адилли тарбиялангъандан къайры да, тийишли билимлер де алып, яшавну шагьра ёлуна тюшежегине шекленмеге тюшмей. Ватанына гьалал кюйде къуллукъ этеген, намуслу, къоччакъ улан Арсланали Солтанмуратов бугюнлеге ерли оьтген марипатлы яшав буса торайып гелеген яш наслугъа уьлгю болуп токътай.
