«Сют булакъ»



Пятница, 22.06.2018г. — «ЁЛДАШ».


Ахшам вакъти тахшагьарны денгизге ювукъ орамларындан гезеп айланагъанда, бирден гёзюме уллу биналаны арасына сыйынып токътагъан гиччирек тюкенни аты илинип гетди. Тюкенни уьстюндеги такътагъа йыракъдан да гёрюнердей залим гьарплар булан къумукъча «Сют булакъ» деп язылгъан. Гирмей оьтюп боламанмы?! Исбайы сатывчу къатынгиши: «Хошгелдигиз!» – деп илиякълы къаршылай.


Сатывчудан Магьачкъалада шолай аты булангъы бирдагъы бир нече тюкен бар экенни билдим. Къапеселерде тизилген сют, къаймакъ, ювурт, бишлакъ ва оьзге акъкъатыкъ байлыкъ Къакъашурадагъы «Сют булакъ» деген сабанчы-фермер хозяйствода болдурула.


Арадан кёп заман да гетмейли, магъа «Сют булакъны» башын тутгъан Атай Алиевич Расуловну ювукъдан таныма имканлыкъ болду. Тюзюн айтгъанда, ону булангъы лакъырдан сонг, менде жагьиллер топуракъда ишлеме сюймей, онгайлы яшав шартлар ахтарып, ата юртларын къоюп, башгъа тараплагъа чыгъып гете деген токъташдырывлагъа шеклик тувулунма башлады. Шону тувулунмакълыгъына, гертиден де, себеплер бармы экен? Яда мен бир уьлгюлю мисалгъа таянып, умуми гьасиллер чыгъарма алгъасайманму? Шогъар охувчуларыбыз бизин лакъырлашыв булан таныш болгъан сонг, оьзлер жавап табар деп эсиме геле.



 

– Биз ёлукъгъанча, мен Интернетден таба «Сют булакъгъа» байлавлу гьар тюрлю маълуматланы жыйма къарадым. Сиз бир заман Дагъыстан педагогика институтну физкультура факультетин бешлеге охуп битдиргенигизни билгенде, бек тамаша болдум. Нечакъы къаст этсек де, спортну да, гьайванчылыкъ тармакъны да бир-бирине байлама оьтесиз къыйын. Къайдан ва неден башланды дагъы «Сют булакъ»?



– Мен яш чагъымдан тутуп спортну гьар тюрлю журалары булан къурдашлыкъ юрюте гелгенмен. Шо саялы физкультура факультетни танглагъаныма да тамаша болма тюшмейдир. Тек юрт тамурларым, юртда оьсгеним, загьмат ёлумну биринчи абатлары да ата юртда алынгъаны артыкъ гючлю болуп чыкъды бугъай. Ондан къайры, заманлар, агьвалатлар алышынып, яшав къайсыбызны алдыбызгъа да янгы талапланы сала, чечмесе ярамайгъан тюрлю-тюрлю масъалаланы арагъа чыгъара.



Асгер борчумну кютюп къайтгъан сонг, колхоз ишге къуршалдым. Мени гьайван фермаларыбызны бирисине учётчик этип алдылар. Борчларыма янашагъан кююмню ошатып, бираздан, чагъыма да къарамайлы, колхозну о замангъы председатели Жалалутдин Гьажиев магъа сютню къабул этеген пунктну ишин юрютмеге тапшурду. Гьар гюн эртенлер ва ахшамлар фермаланы заведующийлери оьзлерде савулгъан чакъы сютню гелтире эди. Савлай алгъанда, 4–4,5 тон сют бола эди. Мен шону сувутуп, тазалатып, хас машинлер булан Магьачкъаладагъы яшлар бавларына етишдирте эдим. Сонг «Гормолзаводгъа» береген болдукъ.



2007-нчи йыл колхозубуз тозулгъанда, мен «Сют булакъ» деген сабанчы-фермер хозяйство ачып, оьзюм ишлеп гелген пунктну сатып алдым. Дос-къардашым, ювукъларым къуршалып, янгыз тамларын къоюп, ичин янгыдан онгарып 60 гьайвангъа ери булангъы ферма къурдукъ. Беш чакъырым ариден быргъылар салып сув тартдыкъ. Шолай башланды «Сют булакъ». Институтдагъы охувум да зая болду деп эсиме гелмей. Спорт адамны чыныкъдыра, къыйынлыкълагъа къайпанмай, алгъа юрюме гюч-къуват бере.



–Мен билсем, артдагъы 10 йылны ичинде гьайванланы багьасы онча алышынмагъан. Бугюн де йимик, о заманларда да   яхшы сыйырны сатып аламан десенг, шайлы акъча харжлама тюшер эди. Сен шо масъаланы нечик чечдинг?



–Борчлагъа гирме тюшдю. Алданокъ оьзюмню бары да имканлыкъларымны гьисапгъа алып, «Россельхозбанкгъа» бардым. Олар мени   гёз алгъа тутгъан хыялларымны арив гёрдюлер ва узакъ инжитмей, тарыкъ чакъы акъчаны бердилер. Краснодар крайдан яхшы сют береген 30 жынслы сыйырны сатып алып гелдим. Шо ишде магъа бизин юрт булан тезден берли байлавлукълар юрютеген, Къакъашурада къонакълыкъда да болгъан Кропоткиндеги сют заводну директору уллу кёмек этди.



Магьачкъаладагъы «Гормолзавод» сютню бек учуз багьасына къабул этеген саялы, шагьаргъа гелтирип, къолдан сата эдик. Бир-эки фляганы сатсакъ да, уллу ишге гьисаплай эдик. Гьали буса биз гюнде 1,5 тон сютню ишлетебиз. Сютден къайры, къаймакъ, бишлакъ, ювурт ва оьзге акъкъатыкъланы сатабыз. Уьстевюне, тахшагьарда тюкенлерибиз булан бирге акъкъатыкъланы айрыча пакетлеге, къутукълагъа тёшейген цехибиз де бар. Фермаларыбызны да генглешдирме тюшдю. Буссагьат туварымда 200-ден артыкъ гьайван сакълана. Гьар сыйырдан гюнде 28-
35 литр сют савула.



–Мен бир затгъа тергев этдим. Сизде сатылагъан акъкъатыкъланы багьасы оьзге уллу тюкенлерде сатылагъанындан багьа буса да, къапеселерде узакъ ятмай, тез алынып бите. Шону себеби недир?



–Багьа, неге тюгюл магъа бары да емлени сатып алма тюше. Мен, мисал учун, Бабаюрт райондагъы фермерлер йимик сютюмню учуз багьасына берип болмайман. Мени оланы йимик эркин авлакъларым ёкъ. Бир гьайванны сакъламакъ учун, азында, бир гектар ер сама тарыкъ. Колхозубуз тозулгъан сонг, бары да топуракъларыбыз юрт жамиятны арасында пайланды. Бирисини бир гектар ери бар, бирисиники – беш…Бир замангъы умуми 10 минг гектарны гьали 20 процентине де къуллукъ этилмейдир. Биченин чала, къалгъан заманда, топуракъ сюрюлмей, чачылмай, бошуна тура. Мен юртлуларымдан гьабижай оьсдюрмек учун
200 гектар
ерни сююне туруп ижарагъа алар эдим. Тек бириси рази болса, башгъасы рази болмай. Оьзюнгню мекенли ем базанг болмай туруп, болдурулагъан продукцияны да оьзюне токътайгъан багьасын кемитме бажарылмай къала. Магъа туварымны къышдан язгъа аман чыгъармакъ учун, азында, 600 тон сама дагьнили ем тарыкъ.



Адамлар бизин акъкъатыкъланы сююне туруп ала, неге тюгюл шоланы сан янына шеклик этмей. Татывуна къарагъанда, герти юрт акъкъатыкъ экенине тюшюне ва дагъы гезик башгъа тюкенге бармай, бизге геле. Тюшге таба тюкенлерибизде сатма чакъы зат да къалмай десе де ярай. «Я, сенден далапчы боламы? Битген буса, барып базардан бишлакъ бармы, къаймакъ бармы, учуз багьасына алып, ахшам болгъанчагъа сатып тур!» –деп гьакъыл уьйретегенлер де бар. Олар мени хасиятымны билмейдир дагъы. Мен оьзюм болдурмагъан, ишлетмеген, тергемеген, оьзюм, яшларым ашамайгъан затны бир де халкъгъа таклиф этмежекмен.


–Сени фермер хозяйствонгда нече адам ишлей ва оланы алапалары нечикдир?



–Буссагьат 10 адам ишлей. Олар барысы да – жагьил адамлар. Орта гьисапда айлыкъ гьагъы этеген къуллугъу­на гёре, 20 мингден 32 минг манатгъа етише. Озокъда, тынч касбу тюгюл. Гьайванлар булан доланагъан адамгъа не байрамлар, не сонгу ва къаттыгюнлер болмайгъанын, гечесин- гюнюн бир этип загьмат тёкме тюшегенин ким билмей?! Шулай имканлыкъдан пайдаланып, олагъа барысына да гьакъ юрекден баракалламны билдирмеге сюемен.



Магъа къурдашларым: «Я, не айланасан талашып. Къой шу ишингни, тап бир башгъа парахат зат», – деп айта бола. Мен парахат яшавну излемеймен. Мен оьзюмню къыйыным булан къазанып, гьалал ашымны ашама сюемен.


– «Сют булакъ» булан «талашагъанынг» 10 йылдан да артыкъ бола. Шо вакътини ичинде бир де сенде къайдан да шу ишге урундум деген гьёкюнчлю ойлар, гёнгюлсюзлюк тувмадымы?



–Мен фермамны ачагъанда ишимде не йимик четимликлеге рас болажагъымны англамай тюгюл эдим. Озокъда, къаравулланмайгъан затлар да арагъа къошулмай къалмады. Амма оьзюмню ругьдан тюшме къоймадым. Ювукъ адамларым да мени гьар-бир ишимде якълап юрюдюлер.



Тек, яшырып да нетейим, гетген йыл бек гёнгюм бузулуп, башыма шо сиз айтагъан гьёкюнчлю ойлар гелген эди. Бирден гьайванларым аврума башлады. Шо янгыз жынслы гьайванлагъа югъагъан аврув бизин республикагъа Къазахстандан гелген деп англадым. Не этсек де, эм табылмады. Туварымдагъы 30-дан артыкъ сыйырны сойма тюшдю. Гьар сыйырны багьасы буса – 50-60 минг манат. Муна шо заман бек ассилендим. Халкъ барагъан ишге де барып, олар алагъан алапаны да алып, парахат турсам ким къоймай мени деп ойлаша эдим. Тек башлапгъы гьалекли гьислер басылып, ачувларым солкъ болгъанда: «Гьали мен шунча гьаракат этип, къыйын тёгюп башлагъан ишимни ярты ёлда туварып къойсам, кимге ошажакъман? Иш ёлдашларыма не бет булан къарарман?» – деп, оьзюм оьзюме айып этдим ва дагъы да бек белсенип ишимни узатдым.



Эки жума алъякъда Краснодар крайдан бирдагъы 20 сыйыр сатып алып гелдим. Бугюнлерде 100 гьайвангъа ери булангъы янгы ферма къуруп турабыз. Бир гюн шагьарда бусам, уьч гюн юртда боламан. Сютню ишлетеген цехибизни генглешдирмеге хыялыбыз бар. Алдынлы технологияланы къоллап, бирдагъы 6–7 тюрлю акъкъатыкълар чыгъармагъа умут этебиз. Республиканы даражасында оьтгерилеген бир ярмакюню де къутгъармайбыз. Адамлар къутукъланы уьстюне «Сют булакъ» деп язылгъан къаймакъны, ювуртну, кефирни, бизде болдурулагъан оьзге акъкъатыкъланы таныйгъан болгъан ва сююне туруп ала. Аллагь буюрса, гележекде оьзюбюзню малыбыз булан Дагъыс­тандан да оьтюп, тышгъа да чыгъарбыз.


–Гележекде дегенде, сорамасам амал ёкъ. Атасыны ёлун узатардай артынгны таптап гелеген иерченлеринг оьсмейми?



–Аллагьутаала бир улан берген эди. Тек ону булан сююнюп яшама насип болмады. Гиччи заманында врачлар онда яман, эмсиз аврувну тапды. Шо фермаларым янгы къурулуп турагъан вакътилер эди. Бары да затны къоюп, уланым булан Москвалардан, Ростовлардан, Ставрополлардан айландым. Биз бармагъан азарханалар, докторлар къалмады. Тек аврувну енгме бажарылмады…



Гьали уьч къызым оьсе. Уллусуна 12 йыл бола. Гиччисине янгы бир йыл битген. Олардан къуванып яшайман. Агьлюм Узлипат юрт загьматны бары да сырларын биле. Мени уьстюнлюклеримде ону да уллу къошуму бар. Дагъысын айтмагъанда, гьар гюн сагьат дёртде туруп цехге бара. Биревге де тапшурмай, оьзю бишлакъ эте, сатывгъа гьазирлей.



Я, булар бай болма сююп, гюнню де гёрмейлер деп ойлашагъанлар да бар буса ярай. Тек бай болма сюегенлер башгъа ишлеге уруна. Биз чыгъарагъан бары да харжны гьисабын тайдыргъанда, бизге айтардай кёп зат да къалмай. Мен шогъар да разимен. Шо – аз буса да, берекетли зат. Гьалал ишинг булан Аллагьны да, халкъны да разилигин алмакъ шо бары да затдан артыкъ байлыкъ деп эсиме геле.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля