Балыкъчылыкъ тармакъны натижалары ва агьамиятлы борчлары


Пятница, 22.06.2018г. — «ЁЛДАШ».


Балыкъ сюйген торун сувгъа урар деген алда балыкъ тутув булан машгъул болуп гелгенлер. Гьалиги сынавлу балыкъчылар да шону гери урмай. Дагъыстанда минглер булангъы кёллер, оьзенлер, Каспий де шону учун имканлыкълар ярата…


 


Тек не этерсен, артдагъы йылларда Дагъыстанда балыкъчылыкъ тармакъны оьсдюрювге байлавлу гьар тюрлю къарарлар, программалар, хас гьаракатлар токъташдырылса да, айлана якъдагъы ва тышдагъы къоллавчуларыбызны талаплары толу кююнде яшавгъа чыгъарылмай, арадан заманлар гетип бара…



Къоллавчулар учун лап да тарыкълы балыкъчылыкъ тармакъны бугюнгю гьалына къарап, гертиден де, ичингде разисизлик тувулунмай болмай. Белгили болгъан кююнде, 2018-нчи йылда уьлкебизни балыкъчылыкъ хозяйство комплексин оьсдюрювге байлавлу болуп 2030-нчу йылгъа ерли хас стратегия гьаракатны башламагъа умут этиле. Шо гьакъда РФ-ни Гьукуматыны янындан тийишли къурумлагъа хас тапшурувлар да берилген. Россияны юрт хозяйство министрини заместители, Росрыболовства управлениесини башчысы Илья Шестаков маълумат береген кююнде, эсгерилген заманны ичинде балыкъчылыкъны оьсюв даражасын йылда 5 процентге гётермеге герек. Неге десегиз, шону учун пачалыкъны хазнасындан айырылагъан харжлар да эки керен кёп болажакъ. Шондан алда Дагъыстанда да ерли балыкъчылыкъ хозяйство комплексин 2016-2020-нчы йылланы ичинде оьсдюрювге байлавлу хас пачалыкъ программасы къабул этилингени гьакъда айрыча эсгермеге тюшедир.

 



Балыкъчылыкъдагъы гьал ва оьсювню имканлыкълары


 


Балыкъчылыкъ балыкъ оьсдюрювсюз яшавгъа чыгъарылмайгъаны гьакъ. Шону учун агьамиятлы тармакъны асувлу кюйде юрютмек муратда бары да имканлыкъланы пайдаландырмаса бажарылмай. Айтагъаным, балыкъчылыкъ булан машгъул болагъан предприятиелер учун оьр даражалы, танглагъан касбусуна намуслу кюйде берилген касбучуланы танглав аслусудур. Неге десегиз, халкъ хозяйствону оьзге тармакъларында йимик алгъа салынгъан жаваплы борчланы яшавгъа чыгъарылыву бажарывлу, билимли касбучуланы-балыкъчыланы гьаракаты булан туврадан байлавлу.



Яшырмагъа тарыкъ болмай, бугюн балыкъчылыкъ тармакъны оьсдюрювдеги ич имканлыкъларыбызны, табии байлыкъларыбызны пайдаландырылагъан кюю рази къалдырмай. Белгили болгъан кююнде, бизин республикабызда гьалиги заманда балыкъчылыкъ булан машгъул болагъан хозяйстволар 100-ден аз тюгюл. Шоланы бир къадары йыл боюнда арасы бёлюнмейли ишлей буса да, къалгъан тенг яртысы, сынав гёрсетеген кюйде, заманлыкъ ишлерде ортакъчылыкъ эте. Балыкъчылыкъ булан машгъул болагъан предприятиелени 60-на балыкъ тутма ихтиярлыкъ шагьатнамалар тапшурулгъан.



Алгъа салынгъан борчлар некъадар яшавгъа чыгъарыла? Умуми кюйде алгъанда, бизин республикабызда янгыртывланы девюрюнде тутулагъан чакъы гьар тюрлю журалы балыкъны къадары 6-7 минг тонлардан оьтмей. Шо кёпмю яда азмы деген сорав тувулуна. Тюзюн айтсакъ, шо къадардагъы балыкъ айлана якъдагъы чы нечик де, ич республика талаплагъа да жавап бермей.



Неге десегиз, алда, совет девюрде, гьар йыл Каспий денгизде ва Дагъыс­танны ичиндеги сув гьавузларда 30-40 минг тондан кем болмайгъан къадарда балыкъны гьар тюрлю журалары тутула эди. Неге аз болгъан? Биринчилей, Дагъыс­тандан, дагъы да ачыкъ этип айтсакъ, оьтген асруну артдагъы йылларында Магьачкъала портда каспий чабакъ тутув булан машгъул болагъан гемелер Аштархан шагьаргъа йиберилди. Шондан сонг балыкъ портну чалышыву да бирден тёбенлеше гетди…


 

Пачалыкъ оьлчевдеги агьамиятлы тармакъ


 


Биз уьстде де эсгерген кюйде, гьалиги заманда балыкъчылыкъ тармакъны оьсдюрювге савлай уьлкебизде йимик, республикабызда да пачалыкъ агьамияты булангъы масъалагъа йимик жаваплы кюйде янашмагъа борчлу этеген программалар, къарарлар къабул этилине. Шолай агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъарыв чаралар учун пачалыкъны янындан некъадар кёмек этиле экен?



Тюзюн айтсакъ, Дагъыстан оьзюню денгизягъа бойлары булан темиркъазыкъдан къыблагъа багъып 540 чакъырымлагъа ерли узалгъан. Эгер де балыкъчылыкъ ва балыкъ оьсдюрюв пачалыкъ агьамияты булангъы тармакъ санала буса, бизин республикабыздагъы шолай гёрмекли имканлыкъланы гёз алгъа тутмагъа да тюшедир. Неге десегиз, шону яхшылыгъындан ишсиз къалгъан адамланы загьматгъа къуршап, олагъа къазанч этмеге онгайлыкълар да болажакъ эди.



Бизин пикрубузну артдагъы дёрт йылны санавларыны жамын чыгъарып аян этмеге сюемен. Белгили болгъан кююнде, 2014-нчю йылда эгер де балыкъчылыкъ ва балыкъ оьсдюрюв тармакъларда ишге къуршалгъанланы умуми санаву 2 минг 300 адамдан оьт­мей эди буса, гьали шоланы санаву 4 мингге ювукъ болуп тура. Шолайлыкъда, балыкъ тутувну умуми натижалары да 20 процентге ерли артып турагъаны гьакъда айрыча эсгермеге тюше.


 

Балыкъны ишлетив осал юрюле


 


Гьалиги заманда, базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде, къоллавчуланы талапларын гьисапгъа алып, балыкъдан гьазирленеген малланы сан янын ва оьлчевлерин артдырмагъа ёллар ахтарылагъаны негьакъ тюгюл. Неге десегиз, къоллавчуланы талаплары бизин республикабызда балыкъ маллагъа бакъгъан якъда толу кюйде яшавгъа чыгъарылмай. Ишлетив даражасы осал производство гючлени янгыртывгъа тергевню гючлендирмесе бажарылмай.



Гьалиги заманда бизин респуб­ликабызда ишлетилинеген балыкъ продукция алда йимик кёп де тюгюл, уьстевюне, шону 40 процентге ювугъу тюгюл ишлетилмей. Балыкъчылыкъ тармакъдагъы предприятиелени харж топлав, хайыр этив масъалалары да бар имканлыкъланы толу кюйде пайдаландырмагъа имканлыкъ бермей. Шолайлыкъда, ишлетив болжаллары оьтген производство гючлени, къуралланы янгыртыву да тёбен даражада юрюле демеге ярай.



Шолай гьал буса Каспийде, республикабызны оьзге сув гьавузларында оьсдюрюлген балыкъны алда йимик асувлу кюйде хайыргъа пайдаландырмагъа четимликлер тувдурагъаны гьакъ. Белгили болгъан кююнде, алда бизин республикабызда, мен уьстде де эсгерген кюйде, азындан, Каспийде чабакъны тутув ва ону еринде ишлетив булан машгъул болагъан 10-гъа ювукъ завод-гемелер ишлей болгъан. Гьали де Магьачкъала балыкъ портда балыкъ тутув булан машгъул болагъан гемелени гьаракатыны натижалары балыкъчылыкъ тармакъдагъы аслу масъалаланы бириси болуп токътай.



Дагъыстандагъы балыкъ байлыкъланы пайдаландырывну оьлчевлерин белгилев ва токъташдырыв булан машгъул болагъан илму-ахтарыв институтуну таклифине гёре ич сув гьавузларда тутулагъан балыкъны 70 проценти – каспий чабакъ. 2013-2017-нчи йылланы ичинде каспий чабакъ ва балыкъны оьзге жураларын тутувну къадарын, умуми кюйде алгъанда, 94 минг тонгъа етишдирме гёз алгъа тутулгъан эди. Гьакъыкъатда буса шону яртысы да яшавгъа чыгъарылмагъан. Шону себеп­лери гьакъда да биз уьстде эсгерип гетдик.



Балыкъчылыкъ тармагъыбызны осаллашгъан материал-техника базасы алгъа салынагъан борчланы толу кюйде яшавгъа чыгъарылывуна чатакъ сала. Гьалиги заманда шо саялы да балыкъчылыкъ тармакъны оьсдюрювде ерли имканлыкълар, сув гьавузларыбызны балыкъ байлыкълары толу кююнде пайдаландырылмай. Натижада, къоллавчуларыбызны талапларын толу кюйде яшавгъа чыгъарыв да акъсай. Шону аян этеген санавлар да бар. Мисал учун айтсакъ, савлай Россияда гьар ватандашгъа-къоллавчугъа йылда 13,5 кило балыкъ продукция тийдириле буса, бизин республикабызда шо санав гьалиге ерли 7,1 килодан оьтмей.



Артдагъы йылларда ДР-ни экология ва табии байлыкъларыны масъалаларына къарайгъан министерлигини сиптеси булан бизин республикабызны сув гьавузларында оьсдюрюлеген балыкъланы жураларыны къадарын ва сан янын артдырмакъ учун алгъасавлу кюйде чаралар гёрюлегени де тергевню тартмай болмай. Бугюнлерде респуб­ликабызны темиркъазыкъ боюнда балыкъчылыкъ булан машгъул болагъан предприятиелени коллективлери ва ёлбашчылары булан Сугъарыв ва сув хозяйство министерлигини башчысы Залкип Къурбанов ва ДР-ни экология, таби байлыкъларыны министри Набиюлла Къарачаев ёлугъуп, генг кюйде гьакълашыв, пикру алышдырыв болду. Шону учун балыкъчылыкъ тармакъны оьсдюрмек муратда не этмеге герек?



Биринчилей, Каспийни ягъабойларында тутулагъан балыкъны оьлчевлерин артдырыв тийишли материал-техника базасы болмагъа тарыкъ.



Экинчилей, республикабызны ичиндеги балыкъны ишлетив промышленнос­тунда чалышагъан предприятиелерини коллективлеринде загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню янгы ва асувлу къайдаларына гёчме герек. Уьчюнчюлей де, балыкъ тутув булан машгъул болагъан флотну производство гючлерин болдуруп, республикабызны ич базарларында тувулунагъан талапланы яшавгъа толу кюйде чыгъармакъ учун заманны къолдан чыгъармайлы, тийишли чараланы гёрмеге тюше.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля