– Агьмат Абдулмажитович, оьтген йылны гёз алгъа гелтирсек, къайсы агьвалатлар айрыча эсигизде къалгъан?
– Оьтген йылда Россия, олай да Дагъыстан кёп тюрлю сынавлардан оьтмеге борчлу болду. Бир якъдан, Сочиде оьтген олимпиада, Россиягъа Къырымны къошулуву Россияны халкъларыны ругь бирлигин болдурувда уллу агьвалатлар болуп токътады. Бириси якъдан буса, гюнбатыш пачалыкъланы Россиягъа къаршы гёрген чаралары, напны багьасыны тёбенлешивю, ерли валютабызны осаллашыву ватандашларыбызны яшавун четимлешдирди. Тек бу четим сынавлардан бизин халкъыбыз лайыкълы кюйде чыгъажакъ деп токъташдырып айтып боламан.
– 2014-нчю йылны ахырына Къарабудагъгент район нечик гьасиллер булан етишди?
– Районну муниципал къурулушларыны, оланы ёлбашчыларыны ва гьар адамны загьматы булан биз 2014-нчю йылны ахырына гёрмекли натижалары булан етишмедик деп айтма боламан. Мисал учун, 2013-нчю йылны гьасиллери булан тенглешдиргенде, вал продукцияны къадары 2943,9 миллион манатдан 3401,4 миллион манатгъа ерли артгъан. Сурсат малланы къадары бу йыл 478,6 миллион манатгъа ерли чыкъгъан.
Оьтген йыл Къарабудагъгент районну территориясында бир нече инвестиция проектлени планына гёре иш юрюлюп тургъан:
– «Дагцемком» цемент заводну къурулушу 13 иш ер болдурулгъан.
– «Агрико» деген комплексни къурулушу 18 иш ер болдурулгъан.
– «Къурулуш материалланы» заводун къурулушу 29 иш ер болдурулгъан.
– Бавчулукъну ва юзюмчюлюкню янгыртывуна бакъдырылгъан чаралар 372 иш ер болдурулгъан.
– Республика программалагъа гёре гёрсетилген харждан пайдаланып, не йимик ишлер яшавгъа чыкъды?
– Эсгерилген проектлерден къайры, республика программалардан таба Манасгент ва Зеленоморск юртланы сув булан таъмин этмек учун сув тазалайгъан хас биналар къурулгъан.
Оьтген йыл республика бюджетден берилген 23 миллион манат оьлчевдеги акъча маялардан 16 миллионну Къурбуки юртда больница ишлемеге, 7 миллионну Янгы Мугри-Жанга-Сраги-Ленингент юртларда сув быргъылар тартмагъа пайланды.
– Район бюджет харжларындан не ишлер этилинген?
– Район бюджетни акъчасындан да аз ишлер этилинмеген. Къарабудагъгент, Губден, Манасгент юртларда 240 яш тарбияланма болардай 3 яшлар баву ачылгъан. Ондан къайры, яшлар бавларын, Къарабудагъгент юртну маданият къаласын ремонт этмек учун акъча маялар гёрсетилген.
Районну экономикасыны оьсювюне гиччи ва орта далапчылыкъ да оьзлени аслам къошумун эте. Районда бугюнге 601 гиччи далапчылыкъ субъектлер ва 1806 оьзтёрече далапчы иш гёрелер. Районну бюджетине 2014-нчю йылда олар 3901,0 миллион къошумун болдурду.
– «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген хас проектине гёре 2014-нчю йылда районда не чаралар гёрюндю?
– Проектни кютмек муратда кёп натижалы иш этилинген. Шо проект яшавгъа чыкъсын учун хас буйрукълар берилген, район комиссия къурулгъан. Далапчылыкъ булан машгъул болагъанны гьисапгъа салмакъ учун, районну территориясындагъы топуракъны ва къурулушланы барын да гьисапгъа гийирмек учун хас идараланы къуршап кёп иш этилинген.
Тергевлени натижасында хас идараларда гьисапгъа алынмагъан кюйде иш гёрюп турагъан 149 субъект арагъа чыкъгъан ва оланы документациясы низамгъа салынгъан.
Оьтгерилген ишлени натижасында райондан жыйылагъан налог базаны 10 процентге гётермеге имканлыкъ болду. Ерли бюджетни толумлашдырыв 2014-нчю йыл планлашдырылгъаны йимик 158 процентни къадарында болду.
Сонг да, районда оьтген йылны башындан тутуп, ватандашланы ва предприятиелени пачалыкъ, муниципал къуллукъларын кютюв булан машгъул болагъан МФЦ (многофункциональный центр) ишлеме башлагъаны да коррупцияны алдын алма кёмек эте. Йылны ахырына ерли шо къурумгъа 6886 заявка берилген, оланы 4712-си кютюлген.
– Налог жыйывдан къайры, районну экономикасыны оьсювюне не йимик тармакълар таъсир эте?
– Районну экономикасыны оьсювюне инг аслу таъсир этеген тармакъларындан бири – юрт хозяйство тармагъы. Бу тармакъны ишчилери де йыллыкъ планны толувун 112,8 процентге ерли чыгъармагъа бажардылар. Гьайванчылыкъ тармакъда 1.7085 миллиард манатгъа, оьсюмчюлюк тармакъда буса 1.2142 миллиард манатгъа продукция болдурулгъан.
– Экономиканы промышленный тармагъын оьсдюрмек учун не йимик проектлер пайдаландырыла, нечик проектлер гёз алгъа тутулгъан?
– Промышленный маллар болдурув районда йылдан-йылгъа арта деп айтып болабыз. О тармакъны оьсювю районну территориясындагъы «Уьйташ» участкада 130 гектар ерде ерлешген инвестиция майданда ва цемент заводну къурулушу булан байлавлу. Цемент заводну къурулушуну проекти бары да тергевлерден оьтген. Завод ишлемеге башласа, онда 1.8 миллион тон цемент этилинип болажакъ. Шу проект яшавгъа чыгъарылгъаны булан 600 адам учун иш ерлер болдурмагъа имканлыкълар тувулунажакъ. Оьтген йылны ичинде Къарабудагъгент районда промышленный маллар 423560 манатгъа болдурулгъан, 2013-нчю йылдагъы 31000 манатдан эсе бир къадар кёп болуп токътай.
– Экономиканы беклешдирмек учун не йимик дагъы да чаралар гёрюлген?
– Къарабудагъгент район бюджетни асувлу этмек учун район администрациясыны штатларында алышынывлар, къысгъартывлар болду. Бир бёлюкню тайдырмагъа да тюшдю. Шо чараланы натижасында экономия этилинген акъча маяланы башгъа тармакълагъа бакъдырмагъа бажарылды. Ондан къайры да, ДГТУ булан этилинген дыгъаргъа гёре ерли оьз ишин оьзю юрютеген къурулушларда 9 ишчиси ва 2 ёлбашчы экинчи хас касбулагъа ес болду. Шо ва оьзге тюрлю чаралар да районну экономикасыны оьсювюне къошум болуп токътай демеге ярай.
Этилинген ишлер кёп, 2015-нчи йылда этилинме гёз алгъа тутулунгъан планлар да аз тюгюл. Бизин алдыбызгъа 2014-нчю йылда алынгъан гёрмекли натижаларыны даражасын тёбенлешдирмей, дагъы да артдырып ишлемеге борч салынгъан.
– Бизин соравларыбызгъа жавап бергенигиз саялы баракалла, жаваплы къуллугъугъузда уьстюнлюклер ёрайман!
– Сиз де савболугъуз.
Р. Мусаева.
Автор чыгъаргъан сурат.
