Яратывчулукъ ёлда чалыша


Пятница, 22.06.2018г. — «ЁЛДАШ».


Ишинде алдынлы къайдаланы къоллайгъан муаллимни гьаракаты оьзгелени де ругьландыра

 



Бавгъа орнатылгъан бала терекни тергевсюз къоймай, огъар яхшы къуллукъ этсенг, топуракъны дагьнисин, демин алып, о бир нече йылдан молдан емиш бермеге башлай. Билим берив ва тарбиялав ишде де шолай юрегин салып къасткъылагъан, дейгеним, оьзюню алдында билим алагъан яшлагъа бала терекге йимик къуллукъ этип юрютеген дарсларда гьар тюрлю къайдаланы къоллап,   белсенген башлапгъы класланы муаллими бир тюрлю оьрлюклеге етише. Билимлени дюньясына биринчи абатларын алып мактапны посагъасындан абатлангъан гиччипавланы къаршылайгъан башлапгъы класланы муаллимини гьаракатындан яшны гележеги де шо йылларда белгили бола.



Айтагъаным, терекни пайдасы ону емишинден билине буса, башлапгъы класланы муаллимини билим даражасы, пагьмусу, гьар гюнлюк гьаракатыны натижалары ол охутагъан яшлардан билине. Неге тюгюл, билим алывну кюрчюсю башлапгъы класларда салына. Ата-анасындан сонг биринчи насигьатчысы болуп билим берегенден къайры да, башлапгъы класланы муаллими гиччипавлагъа асил хасиятланы ва къылыкъланы сингдире. Оланы дослукъгъа, бир-биревге абур этмеге, чыдамлыкъгъа ва чомартлыкъгъа, татывлукъгъа ва рагьмулукъгъа уьйрете, яшавда тюз ёлгъа онгара.



Къарабудагъгентдеги бир номерли орта мактапда башлапгъы класларда дарслар юрютеген Патимат Сулеймановна Гьасанбекова да – гиччипавлагъа шолай яхшылыкъ ёрап янашагъангъа гёре, янгыз оьзюню алдында билим алагъанланы, оланы ата-анасыны тюгюл, иш ёлдашларыны арасында да герти абургъа лайыкълы болгъан муаллим.



Ол Къарабудагъгент юртда 1962-нчи йылда тувгъан. 1978-нчи йылда юрт мактапны лап яхшы къыйматлар булан битдирген сонг Буйнакскидеги муаллимлер гьазирлейген училищеге охумагъа тюшген. Эсгерилген хас охув ожакъда огъар билим алмагъа айтардай къыйын болмай.



– Мен училищеге охумагъа бек муштарлы болуп тюшген эдим. Ингдеси, касбу билимлеримни алмакъ учун шо охув ожакъны танглагъаныма бугюнлерде де бир де гьёкюнмеймен. Гьали арадан кёп заман гетгенде шонда охугъан йылларым негьакъ гетмегенин англайман. Неге десенг, шо вакъти мени билимим, англавум хыйлы оьсгенлигин айтмагъа боламан, – деп хабарлай мени булангъы лакъырлашывуну вакътисинде ол, шо гьакъда айта туруп. Сонг да, оьзюню къасты булан билим алывдагъы гьаракаты, олай да эсгерилген охув ожакъда охутувгъа некъадар тергев берилип гелгени гьакъында булай айта:



– Училищеде ишлейген пагьмулу ва сынавлу муаллимлер оьзлени алдында охуйгъанланы билимлерин камиллешдирмек, англав даражасын оьсдюрмек учун юрютеген дарсларыны вакътисинде де, яхшы китапланы таклиф этип де кёп къаст эте эдилер. Сонг да, шо йылларда бизин мактаплагъа бакъдырагъаны да алгъан билимлерибизни сынав ёлда беклешдирмеге имканлыкъ бере эди. Охув булан бирге оьтгерилеген оьзге ишлерде ортакъчылыкъ этмеге бизге заман да табыла эди. Биз охуйгъан йылларыбызда заманлар шолай эди, гьали йимик тюгюл эди. Бизин наслу гьалиги жагьил адамлардан эсе жаваплыкъны артыкъ гьис эте болгъанбыздыр деп эсиме геле. Бары да къастыбызны билим алывгъа бакъдырагъандан къайры да, жамият ишлеге де кёп сююп къуршала эдик,– дей, дагъы да билим алгъан йылларын гёз алдына гелтирип, Патимат Сулеймановна.



Ону булан мен юрютген лакъырлашывну барышында оьзю кёп сююп танглагъан касбусуна ес болувну ёлунда бирев-биревге талмавлукъ йимик бизде айрыча бек гьис этилеген адатгъа таянып турмагъаны да белгили болду. 1982-нчи йылда училищеде билим алагъанланы уьстюне салынгъан бары да талапланы кютюп, ол охувун лап яхшы къыйматлагъа битдире. Шолайлыкъда, яшавунда алдына салгъан асил мурадына етишип, муаллимни касбусуна ес бола.



– Бир де унутулмажакъ студент йыллардан сонг гьар гюнлюк иш башланды. Мен ата юртумда ишлесем де, яшавну амалын этип, уьягьлюм Абдулмуъмин булан бир нече йыллар яшагъан Саратов областны бир юртундагъы мактапда чалышагъан вакътимде де, билмегенимни сынаву артыкълардан сорап, алгъа багъып талпынгъанман. Мен дагъы кюйде яшавумну къуруп билмегенмен, – деп, ол касбугъа ес болуп иш башлагъан йылларын эсге ала.– Билемисен, – деп узата ол, – ишин сюеген адамгъа муаллимлик – нечакъы бола буса да адилли касбу. Озокъда, гьар касбуда йимик, бизин ишибизде де бир тюрлю четимликлер ёлукъмай да къалмай. Гьар дёрт йылда сен бир класны алып юрютмеге башлайсан. Класда олтургъан яшланы арасында яхшы билегенлер де, осал билимлери булангъылары да болмай къалмагъа амал ёкъ. Шолай болгъан сонг, яшны билим алывгъа гьасиретлигин артдырмакъ, мен гьисап этеген кюйде, муаллимни алдында токътагъан инг сыйлы борч бола,– деп муаллимни касбусуну хадирин билегенин малим эте. Шону булан бирге ону алдына салынагъан борчланы ва талапланы гьа­къында булай пикру алышдыра:



– Сонг да, мактапгъа юрюмеге башлайгъан гьалиги гиччипавланы билимлери бютюн болмаса да, яшавдан англаву алдынгъы яшлардан шайлы артыкъ. Айтагъаным, гиччипавлар мактапгъа аслу гьалда яшлар бавундан сонг юрюмеге башлай. Озокъда, яшлар бавуна бирдокъда юрюмеген яшлар да биринчи класгъа къабул этиле. Гьакъылы толу кюйде токъташмаса да, оланы алдатмагъа бажарылмай. Олар инг тизив психологлардан да яхшы бары да затны англай. Муаллим оьзлеге нечик янашса, оьзлер де огъар шолай жавап бере, – дей туруп, мени гезикли соравумну да къаравулламайгъан кюйде оьзю дарсда муратгъа етишмеген учун къоллайгъан къайдаланы гьакъында айтып башлай.   

      


–Биринчи класгъа гелген яшланы кёплери сёзлени маъналарын билмей, шоланы авуз тилде де тюз къолламайгъан гезиклер бола. Шону гёз алгъа тутуп, дарсны вакътисинде яшлагъа маънасын англамагъа четим тюшеген сёзлер булан инг башлап сёзтагъымлар, олай да жумлалар тизип иш юрютмек асувлу болуп токътай. Оьзлер айтагъан сёзде, береген жавапларында янгылыш, хата йибермей къоллайгъанлыкъ охувчуланы авуз ва языв тилини тюз къурулмакълыгъыны аслу шарты болуп токътайгъанын бир де унутмайман,– дей туруп, дарсда сёзлюк ишни агьамиятлыгъы гьакъда дагъы да булай дей:



– Сонг да, тил дарсда оьтгерилеген сёзлюк диктантлар пайдалы болуп чыгъа. Неге тюгюл, охувчулар шо сёзлер булан жумлалар тизип къоймайлы, шоланы тюз язылышына тергев бере. Сёз байлыкъны артдырывда, озокъда, чебер асарланы охумакъ да бек пайдалы,–дей ол. – Янгыз адабият дарсны вакътисинде гечилеген чебер асарлар булан тамамланып къалмайлы, мени алдымда билим алагъан охувчулагъа яшлар учун бизин белгили шаирлер яратгъан шиъруланы уьйренип гелмекни тапшураман. Халкъ авуз яратывчулугъундан алынгъан айтывлар ва аталар сёзлери булан бирге язывчуланы ва шаирлени чебер асарларындагъы халкъ арада, эл арада къанатлы сёзлеге айланып къалгъан сёзтагъымлар ва жумлалар, аваздашлар, маънадашлар, къаршыдашлар шексиз кюйде охувчу яшланы сёз байлыгъын байыкъдыра. Шогъар да мен тезден берли тюшюнгенмен. Дарсны вакътисинде муаллим охувчу яшлар булан юрютеген гьар тюрлю яратывчулукъ ишлер оларда билим алывгъа гьаваслы­гъын артдырагъанын да англайман. Оьзюм чебер асарланы кёп охуйгъандан къайры, алдымда билим алагъан яшланы да белгили шаирлени ва язывчуланы китап­ларын охумагъа гьаваслыгъын артдырмакъны къастын этемен. Адабият варислиги ва гьалиги шаирлер ва язывчулар яратгъан асарлар охувчу яшлагъа некъадар таъсир этегени гьакъда билдирип хабарлайман.



Охувчу яшлар булан юрюлген гьар не ишни де беклешдирмек муратда такрарлатып, англагъанын тергеп, гьалиги яшав булан байлап юрютемен. Адамланы гьаракатын, табиатны гьалларын, айлана якъны аламатларын суратлай туруп, математика дарсларда да гьисап юрютеген къайдаларын англатаман.



Гертиден де, Патимат Сулеймановна дарсны барышында бары да охувчуланы бирни йимик къуршап бажара. Осал билеген яшлагъа да, яхшы къыйматлар алып охуйгъан яшлагъа айрыча хас тапшурувлар берип, дарсны бир мюгьлетин де бош гетмеге къоймай. Ишден бир де тартынмай, башлагъан ишин ахырына чыкъмай къоймай. Ол дарсны юрютювню оьзю айтагъан къайдаларына, озокъда, бирден-эки оьзлюгюнден тюшюнюп къалмагъан. Эсли муаллимлеге сорап да, оьзю пикир эте туруп да токъташгъан, тюз ёлну тапгъан. Касбу бажарывлугъун камиллешдиривню уьстюнде де ара бёлмей ишлей.



– Охувчуланы билим топлавда оьзбашына иш гёрмеге, оьз ойларын, оьз пикруларын ачыкъ этип айтмагъа уьйретмеге де мен дарсларда кёп тергев беремен. Дарс беривню янгы къайдалары да шогъар туврадан -тувра болушлукъ эте. Айтагъаным, 2012-нчи йылда мен Москва шагьарда билим беривню янгы федерал гесимлерин яшавгъа гийиривге багъышланып оьтгерилген муаллимлени касбу бажарывлугъун камиллешдиривге байлавлу курсларда ортакъчылыкъ этип къайтдым. Шондан сонг, мактапны ёлбашчыларыны къасты булан тилевюмню къабул этип, мен дарс юрютеген класны компьютер ва оьзге гьалиги талаплагъа жавап береген къураллар, интерактив доска, олай да оьзге гёрсетив-аян алатлар булан ясандырылды.



Лап да аслусу, охувчу яшлар гиччи чагъындан тутуп, класдагъы техника къураллар булан пайдаланып, оьзбашына гьар тюрлю маълуматланы ахтарып, проект ишлени гьазирлеп, шоланы уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъармагъа уьйрене. Тюзюн айтсам, бир нече йыл ара бёлюп, мактапны тарбиялав ишлеге къарайгъан заместителини къуллугъунда чалышып, 2005-нчи йылдан тутуп, янгыдан башлапгъы класлар булан ишлемеге башлагъаныма бир де гьёкюнмеймен.



П.Гьасанбекова гьалиги заманны талап­ларына жавап береген кюйде охув йылны боюнда гьар дарсгъа тарыкъ болагъан чакъы гёрсетив- аян алатланы гьазир этип, айры-айры класлагъа бёлюп, компьютерде сакълай. Дарсны гьар бёлюгюн слайдлагъа пайлап юрюте. Шолайлыкъда, охувчуларыны билимлерини сан янын артдыра . Ол оьзюню хасият-къылыкъ битимине гёре ёлбашчылыкъ къуллукълагъа бир де талпынмай. Мактапда завуч болуп ишлеп турмайлы, гьакъ юрекден яшлагъа билим бермеге белсенгени шо саялы болмагъа ярай. Къарабудагъгентдеги 1 номерли орта мактапны ёлбашчысыны охутув-тарбиялав ишлеге къарайгъан заместители Абдуллабек Алиев шо гьакъда булай эсгере:



– Патимат Сулеймановна – ял тапмайлы, яратывчулукъ ёлда чалышагъан, оьз ишине жаваплы янашагъан муаллим. Ол оьзюню алдына гелген яшланы охумагъа, язмагъа уьйретегенден къайры да, ойлашмагъа, пикир этмеге, гележекде элге-халкъгъа лайыкълы къуллукъ этердей намусгъа, къылыкъгъа, тарбиягъа уьйрете. Гьар дарсын эсде къалардай юрюте. Бизин мактапгъа биринчи класгъа оьзлени яшларын гелтиреген ата-ананы кёбюсю оьзлени авлетлери Патимат Сулеймановнаны класына тюшгенни сюегени де шо саялы болмагъа ярай.    Янгыз бизин мактапны тюгюл, оьзге охув ожакъланы муаллимлерин де чакъырып, ачыкъ дарслар оьтгере. Охувчу яшланы класдан тышда юрюлеген гьар тюрлю гьаракатлагъа къуршавгъа да гьайлы янаша. Айтагъаным, ол гьисап этеген кюйде, охувчуланы билимлеге тергевюн тартмакъ учун класдан тышда оьтгерилеген ишни айрыча агьамияты бар. Олимпиадалар, КВН-лер, башгъа тюрлю чаралар охувчуланы ойлашывун жанландыра, билим алывгъа ва ону артдырывгъа кёмек эте. Чинкдеси, ол охувчуларыны уьстюнлюклеринден оьзю де сююнюп, оьзгелени де сююндюрюп оьмюр сюре. Ону алдында охуйгъан яшлар да ра­йон оьлчевюнде орус тилден ва математикадан юрюлеген олимпиадаларда алдынлы ерлеге ес болуп, муаллимин сююндюрмеге себеплер ярата.  



Шо якъдан алгъанда, П. Гьасанбекова терен билимлери, илиякълыгъы булан оьзюню иш ёлдашларына тюгюл, охувчуларына да уьлгю болуп геле. Мактапны ёлбашчыларыны йимик, районну билим берив управлениесини касбучуларыны янындан да ону гьар гюнлюк чалышыву якълав таба. Оьзюню гьакъында сёз юрюлеген муаллимни гьаракаты гьакъда айтылагъан шу калималар да мени сёзлеримни гертилей:     

   


–Патимат Сулеймановна – яхшы сынав топлагъан, савгъатлар, макътавлар учун тюгюл, яш наслуну билимли ва тарбиялы этмек учун къасткъылагъан муаллим, – дей маълумат-методика район центрыны касбучусу Асият Абдуллатипова. – Ол савлай районну школаларыны башлапгъы класларыны дарс беривчюлерини арасында да белгили, тезден берли аты айтылгъан муаллимлерден бириси гьисаплана. Ону яшлагъа билим беривде, оланы тарбиялавда янгыз оьзюне хас хаты, гертиден де, табиатдан гелген муаллимлик касбугъа усталыгъы бар.



–Биз, районну билим берив управлениесини касбучулары, оьзге охув ожакъларыны муаллимлери кёп керенлер ону дарсларында болгъанбыз, – деп, Нюрлюгьаят Гебекова да оьзюню иш ёлдашыны пикрусун узата. – Гертилей де, ону сынавун уьйренмеге баргъан муаллимлер де, касбучулар да гьар гезик Патимат Сулеймановнаны гьаракатына охувчуланы билимлерини даражасына, сан янына рази болуп къалгъанбыз.



Гьар къайсы муаллим учун да охувчуларыны, оланы ата-анасыны, олай да оьзюню иш ёлдашларыны шолай абурун къазанмакъдан артыкъ даража болмас. Олагъа къошулуп мен де гьар гюнлюк гьаракатын оьсюв ёл булан байлавлу этеген, охувчуларына билим, тарбия беривге бары да шартланы алданокъ гьисапгъа алып оьзтёрече янашагъан сынавлу муаллим Патимат Гьасанбековагъа гележекде де уьстюнлюклер ёрайман.




Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля