Элдар МУСТАПАЕВ: «Тенги ёкъ ансамбль къурма болдукъ»

  


«Кавказны яшлары» «гьайт» дегенде, «вайт» деп тура


 

Бизин маълумат:


 

Элдар Зайнутдинович Мустапаев Магьачкъалада тувгъан, шагьардагъы маданиятны ва инчесаниятны коллежин Краснодардагъы маданиятны ва инчесаниятны университетин битдирген. Тюркияны Ялово шагьарында ишлеген. «За вклад в развитие международной культуры Кавказа» деген медаль булан савгъатлангъан. «Дети Кавказа» деген ансамбл­ни къургъан. Бу ансамбль «Янгы асруну пагьмулары» деген конкурсну уьч керен лауреаты болгъан. Санкт-Петербургда юрюлген «Яшлыкъны байрамы» деген он уьчюнчю халкъара конкурсда биринчи ерни алгъан ва кёп тюрлю халкъара конкурсларда алдынлы ерлеге ес болгъан.


 


Гьалиги заманны жагьиллерине эсли наслубуз гьар тюрлю багьалар бере, билип де, билмей де, олагъа терс къыймат берме къарай. Кёплер оланы яшавдагъы гьаракатын айыплай. Мени булан ла­къыр этеген шагьарда оьсген жагьил улан Элдаргъа тынгласа, шо айыплар тюпсюз-тамурсуз болуп чыгъа.



Школа чагъындан берли Элдар Мустапаев спорт булан машгъул болма башлай. Башлап каратэни секциясына юрюй. Сонг дзюдо ябушувну сырларына уьйрене. Оьр класлагъа чыгъа туруп, футбол оюнгъа гьасирет бола. Элдарны уллу агъасы милли бийивлени уьйретеген студиягъа юрюй болгъан. Атасы да Элдаргъа онда бармакъны таклиф эте. «Биз –къумукъларбыз. Ата-бабаларыбыздан гелеген мердешлерибизни унутма ярамай. Тойларда чангын чыгъарып къумукъча бийип болагъан жагьиллени гёрсем, юрегим тавдай бола. Къолларын нечик тутагъанны да билмей, къызны артындан юрюп турагъан жагьиллени гёрсем, юрегим бузула. Олайлар кёп. Бар агъанг булан, уьйрен къумукъча бийиме»,–дей ол уланына.



Элдар Магьачкъаланы «Сепаратор» посёлогундагъы 4 номерли инчесаният школасына юрюме башлай. Онда бийивлеге уьйретеген чебер ёлбашчысы болуп Майрам Казимова ишлей. Ону ёлбашчылыгъы булан Элдар янгыз къумукъ бийивлеге тюгюл, Дагъыстанны оьзге миллетлерини бийивлерин де уьйрене. Школаны битдирген сонг М.Казимова пагьмулу улангъа «Лезгинка» ансамблни студиясына язылма таклиф эте. Онда, хореография ва инчесаният бёлюгю иш гёре. Арадан заман гетип, студияны ёлбашчысы Элдаргъа: «Сен бийип бажарасан. Къарайман, сени хореографиягъа да тарта. Олай этсек, булай этсек деп турасан. Яда сен ансамблде бийи, яда хореография билимлер ал, охума тюш»,–дей ол.



Элдар билимлерин артдырма токъташа. Маданият ва инчесаният коллежге охума тюше. Мунда огъар инчесаният школада оьзюн бийиме уьйретген Майрам Казимова дарс бере. Охуй туруп, Элдар Али Алиев ёлбашчылыкъ этеген «Ватан» деген ансамблге де бийиме юрюй. Аралашдырып, операны ва балетни теат­рында да артист гьисапда ишлей. Дагъы да ол чакъырылып барып, «Дагъыстан» деген музыкалы-хореография ансамблде де чалыша.




–Мунча ерде ишлеме нечик болдунг, заман да нечик таба эдинг?–деп сорайман.



–Жагьил заманым. Гьарисини гюнлюк низамы, графиги бар. Шогъар гёре магъа да жагь кюйде айланма тюшдю,–дей Элдар. –Дёртюнчю курсда охуйгъанда магъа «Лезгинкада» гьар тюрлю бийив къайдаланы бийиме, гёрсетме таклиф этдилер,–деп узата ол сёзюн.–Кёп ойлашдым. Аслусу, мени яшлар булангъы иш хошума геле. Олагъа гьар тюрлю бийив къайдаланы гёрсетме, уьйретме сюемен. Бийивлерде гьар тюрлю янгылыкъланы, янгы къайдаланы къоллама, адат-къылыкъларыбызгъа къыйышагъан сюжет бийивлени салма гьасиретмен. Дарс беривчюлерим де, ансамблдеги ёлбашчым да шо пикруларымны, ойларымны англагъан буса ярай, охувумну узатма, билимлеримни камиллешдирме таклиф этдилер. Мен де рази болдум.


Элдар Мустапаев шо муратлар булан Краснодардагъы маданиятны ва инчесаниятны институтуна охума тюше. Янгы-янгы бийивлени салывда, оланы уьстюнде ишлевде сынав топлай, яхшы билимлер ала.

 

Тюркиягъа сапар


 


Институтну битдирген сонг Элдарны Тюркиядагъы Ялово шагьарда яшайгъан дагъыстанлылар Кавказ халкъланы бийивлери ва макъамлары деген фестивальгъа чакъыра. Режиссёр гьисапда ону онгарма ва юрютме тапшуралар. Онда къумукълар, аварлар, чергеслер, къабартылар – гьасили, Кавказда яшайгъан миллетлени вакиллери бар. Элдар гьар тюрлю миллетлени адатларын, къылыкъларын, бийийген къайдаларын ахтарма башлай. Айры группалар къуруп, оланы бийивлерин сала. Тюрк къаравчулар шо бийивлени оьтесиз ушата, гючлю харс урувлары булан сагьнагъа къайтарып-къайтарып чыгъара. Элдар да гюн сайын сынав топ­лай, билимлерин артдыра. Яшлар булан ишлеме, оланы уьйретме гюн сайын гё­нгю арта. Оьрде эсгерилген фестивальгъа заманлыкъгъа чакъырылгъан Элдаргъа Тюркияда уьч йыл ишлеме тюше. Ол гетгенни сюймейлер. Даим онда яшап къалма да кюй ёкъ. Дагъыс­танда ата-анасы, дос-къардашы, сагъынч гьислер…


 

Янгы ансамблни тувулунуву


 


2005-нчи йылда Элдар Мустапаев Дагъыстангъа къайта. Коллежде дарс берген муаллими Майрам Казимова ону оьзю ишлейген 2 номерли яшланы инчесаният школасына ишлеме чакъыра. Элдар гёнгюллю кюйде ишлеме башлай. Яшланы янгы-янгы бийивлеге уьйрете. Дарс беривчюсю булан олар янгы ­ансамбль къурма ойлаша. Янгыз дагъыстан, кавказ бийивлени салып къоймай, дюнья халкъларыны бийивлерин де салма токъташалар. Арадан йыл гетип, «Дети Кавказа» деген шолай ансамбль къурула.


– Дюнья халкъларыны бийивлерин уьйренме, салма тынч болмагъандыр. Оланы барын да ахтарма, билме де герек чи?



– Озокъда. Гьалиги заманда оланы билме къыйын тюгюл. Интернет бар, оьзге тюрлю маълумат къураллар бар. Ахтарабыз, оьзюбюз билебиз, яшлагъа бийиме уьйретебиз. Бугюнге бизин 76 тюрлю халкъланы, миллетлени бийивлери салынгъан гьазир болгъан программабыз бар. Мен билеген кюйде, Дагъыстанда чы нечик де, савлай Россияда ва оьзге пачалыкъларда да шулай программасы булангъы ансамбль ёкъ. Яшлар оьзлер де кёп сююп гьар тюрлю миллетлени бийивлерин уста кюйде бийийлер. Йылда уьч-дёрт керен сама коллектив булан гьар тюрлю конкурсларда, фестивалларда ортакъчылыкъ этебиз. Йылны башында Бакюге барып гелдик. Нальчикде яш ансамбллени лап да алдынлыларыны конкурсу болду. Онда ортакъчылыкъ этип, алдынлы ерни алдыкъ. Мартны ахырына Ессентукиде оьтгерилеген конкурс-фес­тивальгъа чакъырылгъанбыз.


– Дагъыстанда кёп ансамбллер бар. Шолар оьзлени бийивлери булан милли адатланы, къылыкъланы гёрсетме бажарамы?



– Гьар коллективни оьзюню тутгъан ёлу, ишлейген къайдасы, «хаты» бола. Шо да коллективни башын тутгъан ёлбашчыдан гьасил. Къайсы ёлбашчыны да оьзюню «школасы», ишлейген къайдасы, алдына салагъан мурады бар. Бизин коллективде мен оьзюм айыргъан, тангла­гъан къайдалагъа гёре, оьзюмню «школама» гёре ишлеймен. Мисал учун, «Сарихум», «Ватан», «Асса» ансамбллер бизин коллектив ишлейген кюйде ишлемей. Гьарисини оьзлени къайдалары, алдына салгъан муратлары бар. Милли адатланы, къылыкъланы гёрсетивю де олар оьзлени алдына салгъан муратлардан гьасил бола. Тек мен сизге айтайым, бизин Дагъыстанны къайсы коллективи не пачалыкъгъа барса да, бир де утдурмажакъ. Оланы кёп сююп къаршылайлар. Бизин коллективни буса, программабызда дюнья халкъларыны бийивлери бар саялы, чакъда-чакъда гьар тюрлю чаралагъа кёп чакъыра. Мисал учун, гьар тюрлю чаралар оьтгерегенлеге молдованланы, гюржюлени, италиялыланы, мажарланы бийивлери тарыкъ болуп къала. Оьзге коллективлерде шо бийивлер салынмагъан. Бизде бар. Чакъы­ралар. Биз де «гьайт» дегенге, «вайт» деп турабыз. Кёмек этме гьазирбиз.


– Къумукъ бийивлени, макъамланы таза кюйде юрютеген, къоллайгъан къайсы ансамбллени эсгерме боласан? Оланы касбу даражасы, бажарывлугъу нечикдир?



– Касбу даражасын да гёз алгъа тутуп, миллет адатланы оьзек маънасын да гёрсетип болагъан коллективлени айтсам, инг башлап «Лезгинканы» эсгерер эдим. Шогъар оьзюне де академический ат берилген сонг, олагъа шолай борч салынма да салынадыр. Шо борчну олар кютюп бажара. Экинчилей мен «Ватанны» эсгерер эдим. Ону ёлбашчысы Али Магьамматович – гьар миллетни адат-къылыкъларын, маданиятын яхшы билеген адам. Ол юртлагъа юрюп, уллулар булан ёлугъуп, кёп фольклор материал жыйгъан. «Таргъу тав» деп ат тагъып ол салгъан къумукъ бийив кёплени рази къалдыргъан, халкъ бийивю болуп токътады. «Сарихум» да шолай коллектив деп гьисаплайман. Мен фольклоргъа таянып, къумукъ бийивлени салма тартынаман. Айып буса да, къумукъ фольклорну билмеймен, ахтармагъанман…


– Къумукъ йыр болсун, хабар болсун, шолагъа гёре бир де бийив салынмагъанмы?



– Салдым. Адил Уцмиев йырлайгъан «Огь къалмукъчай, къалмукъчай» деген йыргъа гёре къумукъ маънасы булангъы бийивюбюз бар. Улан ямучу булан сагьнада сюйгенин къаравуллай, къолунда гюл. Сюйгени ёкъ, улан пашман, къолундан гюл де тюше… Шо вакъти къыз гелип къала. Гюлню алып улангъа бере. Бийиме башлай, къумукъ бийив. Бийип битгенде, къыз къачып гете. Савболлашмай гетди деп улан пашман. Бираздан сукара толгъан къалмукъчай да булан къыз чыгъып геле, улангъа узата… Шу бийивюбюз Москвада юрюлген конкурсда биринчи ерни алды…


– Ансамбллер аслу гьалда шагьарларда яратыла.Юрт ерлерде неге аз? Оланы тувулунувуна не пуршав эте?



– Гьар юртну оьзюню жагьиллери, имканлыкълары… Биз, шагьардагъылар, юртлардагъы адат-къылыкъланы, маданият байлыгъыбызны билме бек гьасиретбиз. Юртларда шолар таза сакълангъан. Тек юртлар булан байлавлукъ аралыкълар етишмей. Юртдагъылар ра­йон, шагьар конкурслагъа гелип, оьзлени программасын гёрсетип къайтып къала. Байлавлукълар тутайыкъ, сынав алышдырайыкъ деп къарамайлар. Ёлугъуп, сынав алышдырып, бир-биревню танып юрюсе, юрт маданиятны оьсювюне де кёмек болажакъ эди. Гьалиге шо ёкъ.


– Элдар, редакциягъа гелгенинг учун баракалла. Байлавлукъну уьзме­йик.



– Савболугъуз. Къаст этербиз.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля