Уьч атлы


Пагьмулу халкъ шаирлерибизни гьакъында

Чыр уста чырлар тизе


Оьзюнден сонг къалар деп,


Йыр уста йырлар яза


Халкъны гёнгюн алар деп.


Чыр устаны чырлары


Ахырда бир бузула.


Йыр устаны йырлары


Даимликге языла.



Шо гьакъда айтгъанда бизин бир заманда да унутулмайгъан, девюрден- девюрге, наслудан- наслугъа чыгъып шу замангъа етишген , авзубуздан тюшмейген, эсибизден таймайгъан Йырчы Къазагъыбызны эсгерсек де таманлыкъ эте. Ондан къайры Абусупиян Акаев, Нугьай Батырмурзаев, Абдулвагьап Сулейманов, Шарип Албёриев, Аткъай Гьажаматов, Анвар Гьажиев ва хыйлы оьзге шаирлер, язывчулар бизин къумукъ адабиятны яратып, ону дюньягъа малим этгенлерден санала. Тек мен оьзлени гьа­къында айтма сюеген бизин сююмлю, пагьмулу уьч де шаирибиз олардан сонггъу къумукъ адабиятны орта багъаналары болуп токътай.


Магьаммат Атабаевни, Бадрутдин Магьамматовну, Агьмат Жачаевни танымайгъан, оланы асарларын бир керен сама охумагъан къумукъ ёкъдур деп эсиме геле. Озокъда, ким де шаир болуп да болмай.



Шаирлик касбугъа, оьзге касбулагъа йимик, охуп уьйренип де болмай. Бу пагьмуну я сатып да ,я тилеп алып да, я бирев- биревге берип де болагъан зат тюгюл экенни биз барыбыз да билебиз. Шаирге пагьмуну Аллагь оьзю тувумунда анасыны сютю булан бирге бере буса ярай. Тек пагьмуну Аллагь берген булан болуп къалмай,ону уьстюнде хыйлы тер тёгюп ишлемеге де герек бола. Ишлеген сайын арта, гючлю бола ,къоюп къойсанг, о гюн сайын осаллаша ва сёнюп къала.Ойлашып къарагъанда ,сени сююп, сагъа тийишли гёрюп берген пагьмуну къолламасанг, Аллагьны ачуву да чыгъадыр, гюнагь да боладыр.Бу шаирлени буса къайратлы загьматы булан кёп шиърулар да язып, китаплар да чыгъа­рып, Аллагьны алдында да , къумукъ халкъны алдында да бети ярыкъ.





Магьаммат Атабаевни китап­ларын биз кёп яш вакътибизден тутуп охугъанбыз. Ону шиъру китабын къолунга алсанг, ахырына ерли охумай токътап болмайсан. Булар, дав йылланы яшлары,аталары давгъа гетип, ата бетин гёрмеген бу уланлар, аталарына багъышлап, давну къыйынлыкъларын эсгерип, янгыз къалгъан аналарыны гьакъында шонча да уста кюйде яза чы, гьатта оюнг булан шо йыллагъа гирип къаласан.



Дагъысын айтмагъанда, Магьамматны янгыз «Аталар» деген йыры негер тие. Маъна якъдан да, чеберлик якъдан да, макъамы да Расул Гьамзатовну «Турналар» деген йырындан бирдокъда артда къалмай деп эсиме геле.Къыйыкъсытывлагъа уьйренип къалгъан къумукъ халкъ оьзлер де оьзлени пагьмулу адамларын гётермеге къарамай. Халкъны къысматы, яшавдагъы тюзсюзлюклер де шаирни юрегин рагьатланмагъа къоймай. Аналагъа, давда къалгъан аталагъа багъышлангъан шиърулары юрегинде яшдан къалгъан яраларын хозгъай, аналагъа бакъгъан сюювюн артдыра.

 


Анасыны отавун


Балкъытагъан баладыр,


Анамны балчыкъ уью


Магъа алтын къаладыр.



Бу дёртлюкде шаир ана-баланы арасындагъы сюювню гюзгюде йимик гёрсете. Ону ата юрту Яхсайгъа, яшлыгъы ягъаларында оьтген Яхсайсувуна, яшдагъы ювукъларына язгъан шиъруларын шаир бир мюгьлетге де эсинден тайдырмайгъанны гьис этесен.



Магьаммат Атабаев – лирикалы шиърулары булан да дюньягъа малим болгъан шаир . Ону йырлары бизин пагьмулу йыравларыбызны авузундан тюшмей йырланагъаны кёп йыллар бола. Сюювге багъышлап язгъан савлай китапларын охугъанда, шаирни пагьмусуна гьайран боласан. Неге тюгюл де, бир темагъа шонча сёзню бу ярлы деген къумукъ тилде къайдан таба экен деп ойлашасан. Гьар сёз шонча да оьз ерин тапгъан чы ,башгъа сёз булан бир сатырын да алышдырма къыйын. Къайсы теманы алса да, ол адамгъа англамагъа да ,охумагъа да тынч кюйде таза яхсай тил булан яза.



Студент заманымда бизин булан квартирде бир гьелили къыз тура эди. Не заман къарасанг, ону къолунда Магьаммат Атабаевни сююв йырлар булангъы китабы бола эди. Биз огъар: «Гьей, Ума, тангала сагъа Атабаевни шиъруларын сорамажакъ, дарсынгны оху», – деп айта эдик. «Сиз не англайсыз сюювден, мени Магьамматны шиърулары сюймеге уьйрете, юрегиме гьарай-гьурай салып къоя, охугъан сайын, ичимни жыжым йимик бишире», – дей эди. Гертиден де , шонча да сюювню балын чыгъарып яза чы, эсинге геле ,шу адамны ичинде бир сююв булагъы бар буса ярай агъып гелеген деп.Ондан сонг хыйлы йыллар да гетип, шолай къолдан-къолгъа чыгъа туруп, тавшалгъан бир китабы къолума тюшюп охугъанда, ону пагьмусуна гьайран болуп, китапны артындагъы жылтыны бош ерине бир шиъру язгъан эдим.


Къызланы юрегине


Саласан гьарай-гьурай,


Сююв йырлар язмагъа


Яралгъан бусанг ярай.


Шонча да шолай гючлю


Сюювюнг болгъанмыкен,


Ичинг — бавурунг сени


Сюювден толгъанмыкен.


Сени йимик уьч улан


Тапгъан буса анагъыз,


Сюювден толуп, гьейлер,


Къалар эди дюньябыз.



Шаирни шиърулары Яхсайсувну агъы­мы йимик токътамай агъып гелегени юрекни сююндюре. Озокъда, Магьаммат янгыз шиърулар булан дазуланып къалмагъанны биз барыбыз да билебиз. Ол хыйлы авторланы китапларын таржума да этди, пьесалар да язды. Ол артда Къуранны къумукъ тилге гёчюрюп де хыйлы зувап къазанды.





Бадрутдин Магьамматовну яратывчулугъуну гьакъында язмагъа мени къаламымны гючю де етишмес деп эсиме геле. Неге десенг, муну шиъруларын охусанг, я Аллагь, бу адамны къаркъарасында Къазакъны къаны ойнаймы экен деп эсинге геле. Дагъы затны айтмагъанда, «Уьлкерден эки юлдуз» деген поэмасында Къазакъны Шекспир булан сёйлетгени де таманлыкъ эте. Башгъа-башгъа девюрде яшагъан бу эки де уллу шаирни бир-бирине ёлукъдуруп сыр чечдирмеге уллу усталыкъ герек. Шо усталыкъ да, пагьму да Бадрутдинде барлыгъына бирев де шеклик этме болмайдыр. Ата бетин гёрмей къалгъан Бадрутдин, атасын эсинден тайдырма болмай, савлай поэзиясында ону эсгерип ,ону келпетин яратып, «оьзю булан алып юрюй».


Чыгъып гелмесми экен деп


Ёкъ ерлерден сес берип,


Эс тапгъанлы язаман,


Атам, сени эсгерип.



Атасын гёрме гьасирет къалгъаны, ону сав оьмюрюнде излейгени юрегин ачытдыра. Шаир оьзюню поэзиясында къумукъ халкъны къыйынын-тынчын, артдагъы вакътилерде болуп турагъан алмашынывланы ачыкъ этип гёрсете ва оьзю де къыйнала. Бадрутдинге сююв тема да ят тюгюл. Муну шиъру китап­ларын охусанг да, йыравларыбыз йырлайгъан йырларына тынгласанг да , бу гючлю гьис юрегини терен мююшюнде ер тапгъаны гёрюне. «Женнетни азабы» деген поэмасы къумукъ ва орус тиллерде чыгъып, халкъны арасында оьр багьа берилди. Шаирни асарлары тюрлю-тюрлю тиллеге гёчюрюлген.



Озокъда, мен Бадрутдинни бары да яратывчулугъу гьакъында язмагъа болмайман, неге тюгюл де мен охувчуман, охувчугъа буса шаирлени, язывчуланы бары да китаплары етишип турмай, къолунга тюшген затны охуйсан ва багьа бересен. Тек мен бир затны билемен, Бадрутдин язмагъан бир тема да къалмагъандыр. Кёп яшлайын язып башлагъан, кёп китаплары да чыкъгъан, кёп асарланы таржума этген, къумукъ адабиятыбызны авур янын алып гётерип юрюйген къумукъ халкъны сююмлю шаири. Халкъ шаири деген атны бугъар муну охувчулары кёпден берген. Амма гьакимлик янындан бу атны ташдырып бермеге кёп гёрген буса ярай. Гьейлер, бу адам дагъы да не этме герек болгъан экен деп ойлашасан. Озокъда, Бадрутдин къыймат учун ишлемегенни халкъ биле буса да, гьар зат оьзюню еринде, заманында яхшы бола.





Агьмат Жачаевни алсакъ, артда аналагъа багъышлап чыгъаргъан китабын охуп къойсанг да, ону гючлю пагьмусуна, къайратлы загьматына мюкюр боласан. Бу китапгъа башгъа тюрлю темаланы къошмай, янгыз аналагъа, ананы келпетине, анасыны акъ сютю булан гелген ана тилине ба­гъышлагъан поэзия асарлары гирген.



Ону гьар шиърусунда авторну пагьмусундан къайры, ону хасияты, къылыгъы, яшавгъа нечик янашагъа­ны ачыкъдан-ачыкъ гёрюнюп тура. Анасын сюймейген, аналагъа абур этмейген, аявлап билмейген адам булай асар язма да болмажакъ. Ону гьар сатыры, гьар сёзю гьакъ юрекден чыгъагъанын гьис этесен. Китап шонча да арив язылгъан чы, гьатта бир сатыр сама да башгъа ерде так­рарланмай.



Агьматны гьар сёзю темирни керти йимик, нечик буса да къапиялашдырып къойгъан ерлерин излеп де тапмайсан. Мисаллар гелтирип, къайтарып айтып турмакъны маънасы да ёкъ. Хыйлы алимлер, язывчулар, оьзлени пикруларын китапгъа язгъан. Мен буса алим де тюгюлмен, муаллим де тюгюлмен, мен янгыз къумукъ адабиятны кёп сюеген охувчуман. Агьмат, мен де сагъа эки къолунгну хайырын гёргюн деп айтмагъа сюемен. Сени « Ана юрек» деген китабынг къумукъ охувчугъа – бир уллу савгъат.



Бу уьч де шаир чагъына гелген адамлар, яздыкъ таман чакъы деп ял алса да къутула. Гьалиги заманда язгъан учун гьакъ да бермей, оьзлени харжына чыгъар­гъан китаплары да сатылып да битмей, алда йимик бары да ерлерде китап тюкенлер де ёкъ. Амма шаир касбу – адамны сав яшавуна ерли узатылагъан, яллыкъ бермейген касбу. Бу уьч де шаир буса Аллагь берген пагьмусуна оьмюрюню ахырына ерли амин болуп яшайлар.


Аргъумагъын алгъа багъып бакъдырып,


Аркъасындан къан терлерин акъдырып,


Къысып тутуп къамучусун къолуна,


Тюшген булар поэзия ёлуна.


Кёп яшлайын шаир атын ерлеген,


Ат уьстюнде кёп гезиклер терлеген,


Тизгинлерин тутгъан булар аявлап,


Къалмайыкъ деп орта ёлда яявлап.


Гечелеге сиз йиберген юхусуз,


Ёлдаш болгъан тамда илинген сагьатдыр,


Танг белгиде тувгъан хыйлы сатырлар,


Йыргъа айланып, эртен шогъар шагьатдыр.



Мен бу шаирлени гьакъында язып печатгъа онгарып турагъанда, Магьаммат Атабаев гечинген деген аччы хабар къолумдан къаламымны тюшюрюп къойду. Арты булан Бадрутдин де тайгъанны эшитгенде, юрегим бир ювукъ адамым тайгъандай, пашман болуп, гёнгюм тайып токътап къалдым. Бу эки де уллу шаирибизни тас этип, бизин къумукъ адабиятны кёгюнде лап да ярыкъ береген эки юлдузубуз бирге сёнюп, бир тамаша гюнгюрт болуп къалды.



Озокъда, бизин дагъы да пагьмулу шаирлерибиз болса да, булар олагъа ёл гёрсетип юрюйген, къумукъ шаирлени устазлары йимик эди. Дазусу ёкъ пагьмусу булангъы бу эки де шаир къумукъ адабиятгъа къоюп гетген алтын хазнаны наслудан-наслугъа чыгъарып унутма къоймай аяп сакъламакъ – бизин барыбызны да борчубуз. Школа программаларда уьстденсув гечип къоймай, бираз яшланы эсинде къалагъан кюйде этсе яхшы болар. Буссагьат сораса, булар ким экенни билмейген кёп яшлар бар.Ана тилде таза сёйлеп де болмайгъан яшлардан энниден сонг булай шаирлер туважакъ десе, инанма къыйын.



Узакъ къалмай М. Атабаевни 80 йыллыгъы, ондан сонг Б. Магьамматовну 75 йыллыкъ юбилейлери болмагъа герек эди. Озокъда, буланы юбилейлерине бизин башгъа ёравларыбыз бар эди. Тек яшав биз айтагъан кюйде болмай къала. Шаир оьлген булан ону аты оьлмей. Магьачкъалада Къумукъ театрда бу эки де уллу шаирни юбилей ахшамлары этилер деп умут этебиз.


Сиз оьлген деп яман хабар яйылды,


Къардаш-дослар жыйылышып яс этди.


Эревюллю уланланы экевюн


Къумукъ халкъым бу гезик де тас этди.


Оьлген деме сизге тилим айланмай,


Шаир оьлмей,ону оьлмес аты бар.


Къалгъанлагъа эсделикге язылгъан,


Къоюп гетген унутулмас хаты бар.



 

Зубайдат Шайибова.


Люксембург юрт.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля